Henk Vlaming

Bijna zeven jaar werkte Joop als zelfstandig accountant, maar sinds de jaarwisseling heeft hij een vaste baan als senior accountant bij een groot kantoor. "Omdat ik niet voldoe aan de criteria voor zelfstandig ondernemerschap", geeft hij aan. "Toen de Belastingdienst vorig jaar aankondigde te gaan handhaven op de Wet DBA, voelde ik dat al aankomen. Uit een online test kwam inderdaad naar voren dat ik niet voldoe aan de criteria. Ik kon niet verder met mijn klanten op dezelfde manier."

Joop is niet zijn echte naam, hij praat op basis van anonimiteit. Geen enkele freelance accountant wil te boek staan als schijnzelfstandige; freelancers die alleen in naam zelfstandig ondernemer zijn. Maar zolang de overheid niet handhaafde op de Wet DBA (Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties), was er voor freelancers noch opdrachtgevers aanleiding om dat wel te doen. Tot de Belastingdienst eind vorig jaar aankondigde die handhaving op te pakken.

Werknemer

Joop had drie opdrachtgevers waar hij als freelance accountant voor werkte. Voor één daarvan was hij drie dagen per week actief. Voor dit accountantskantoor werkt hij nog steeds, maar dan als werknemer. "Niet de spreiding van mijn portfeuille was het probleem, maar het gebrek aan zelfstandigheid", vervolgt hij. "Je moet iets brengen dat de partij die jou inhuurt niet in huis heeft. Maar als freelancer deed ik hetzelfde als de medewerkers van het accountantskantoor dat mij inhuurde. Ik werkte samen met hen aan dezelfde projecten, op dezelfde werktijden, vanaf dezelfde werkplek en volgens het kwaliteitshandboek van mijn opdrachtgever. Veel andere keuze is er niet, als je meegaat in de workflow van een accountantskantoor."

'Niet de spreiding van mijn portfeuille was het probleem, maar het gebrek aan zelfstandigheid.'

Zorgen over het zelfstandig ondernemerschap van freelancers zijn zo mogelijk nog groter bij de opdrachtgevers. De Belastingdienst sust weliswaar dat er dit jaar nog geen boetes worden uitgedeeld, maar die coulance geldt niet voor naheffingen van allerhande premies. Vooral vorderingen van niet afgedragen pensioenpremie kunnen in de papieren lopen, waarschuwde Forvis Mazars vorig jaar al. Vooral omdat de verjaringstermijn van vijf jaar niet geldt voor achterstallige pensioenpremie, aldus het kantoor, dat eraan toevoegde dat in veel branches de premie op circa 27 procent van de pensioengrondslag ligt. "In feite kan de werkgever zich hiertegen welhaast niet verweren, als de medewerker een werknemer blijkt te zijn geweest. Dit is bij kortdurende opdrachten wel te overzien. Maar met name in geval een samenwerking reeds jaren duurt, is dit een heel forse claim."

Bezem

Menig organisatie haalde de afgelopen periode de bezem door het het bestand van freelancers. De Kamer van Koophandel meldde dat in december 21.000 zzp'ers zijn gestopt als zelfstandige, ruim de helft meer dan in december 2023. Werkgeversvereniging AWVN signaleerde begin dit jaar dat driekwart van alle werkgevers één of meer 'zzp-maatregelen' heeft genomen. Ongeveer de helft probeert de inhuur van flexibel personeel zeker te stellen door opdrachten aan te passen: meer projectmatige opdrachten, minder sturing en taken die afwijken van die van de eigen medewerkers. De andere helft van de werkgevers huurt dit jaar minder of helemaal geen zzp'ers meer in.

Ook een aantal freelance accountants is de klos. "Ik zit nog steeds op een groot project, maar nu in londienst", zegt Matthias (ook een schuilnaam), een RA die als interimmer voor tal van grote accountantskantoren werkte en dat nog steeds doet. "Maar niet meer als interimmer", zegt hij. "De klant van het accountantkantoor dat mij inhuurt durft niet langer gebruik te maken van zelfstandige accountants. Daarom ben ik nu in tijdelijke dienst bij het accountantskantoor, voor de duur van het project, anders zou voor mij de opdracht ophouden. Ik heb ook een aanbod gekregen voor een vast dienstverband, maar als ik dit accepteer ben ik geen zelfstandige meer en krijg ik ook een stuk minder betaald."

Voor zijn praktijk als interim-accountant ziet Matthias het somber in. "Accountantskantoren hebben voor hun controlepraktijk extra handjes nodig, daarvoor huren ze me in. Dan werk ik in een team van accountants die hetzelfde werk doen, aangestuurd door een manager. Zo lijkt het alsof ik niet zelfstandig ben, terwijl ik als accountant toch een specialist ben. Wellicht zet ik een eigen accountantskantoor op, als het niet anders kan."

Worsteling

De worsteling van de freelance accountant is herkenbaar, zegt Peter Tijssen, recruiter bij Adviesgroep 88, gespecialiseerd in de werving van accountants. "Als we voor het gemak naar het grote plaatje kijken, dan wil ongeveer de helft van de freelance accountants stoppen met het ondernemerschap", zegt hij. "Dat doen ze vooral onder druk van de berichtgeving over de handhaving van de Wet DBA."

'Als we het voor het gemak naar het grote plaatje kijken, dan wil ongeveer de helft van de freelance accountants stoppen met het ondernemerschap.'

Maar accountants die stoppen met het zelfstandig ondernemerschap gaan niet allemaal in loondienst, ziet Tijssen ook. "Er zijn er ook die de accountancy verlaten, die kiezen voor een andersoortig vak in bijvoorbeeld de financiële sector."

Aan die optie heeft Bea Vrijhof ook gedacht. Als zelfstandig accountant is ze interimmer bij diverse organisaties, waar ze in rollen komt met een grote mate van autonomie, zoals concerncontroller. "Ik ben nu zeventien jaar zelfstandig accountant, een bewuste keuze. Maar ik sta niet boven de wet. Mijn inzet als zelfstandig accountant vraagt van mijn klanten dat ze de opdrachten goed omschrijven, zodat ze binnen criteria van de Wet DBA vallen voor  het zelfstandig ondernemerschap."

Haar opdrachtgever van het moment heeft de opdracht nog niet on hold gezet. "Maar ik merk wel dat er paniek is in het veld. Ook omdat juridische kantoren er bovenop duiken, zij waarschuwen werkgevers voor de risico's. Zo ontstaat er vanzelf een probleem voordat er iets aan de hand is. Ik ben al menigmaal benaderd door een detacheringsbureau om in dienst te komen. Maar ik ga niet in loondienst, desnoods ga ik zelfstandig verder buiten de accountancy. Ik hecht meer aan mijn vrijheid dan aan mijn RA-titel."

"Elke arbeidsrelatie die de Belastingdienst gaat toetsen, vraagt om een beoordeling die rekening moet houden met individuele feiten en omstandigheden", zegt Petra Kroon, een juriste die gespecialiseerd is in arbeidsrecht. "Daar blijft ruimte voor interpretatie. Een net iets andere interpretatie kan tot een andere uitkomst leiden. Dit maakt het lastig voor de Belastingdienst, want die moet de bewijslast aandragen. Hierover verwacht ik nog heel wat rechtszaken. Vooral in het grijze middengebied, waar het niet meteen duidelijk is of er sprake is van ondernemerschap dan wel schijnzelfstandigheid."

Geen centje pijn

Dan is er nog de categorie zelfstandige accountants die geen centje pijn ervaren van de Wet DBA. Dat zijn de accountants met een eigen mkb-praktijk, die voor een keur aan klanten in het mkb werken. "Ondernemers waar ik voor werk maken zich inderdaad zorgen over de Wet DBA, voor zover ze werken met freelancers", zegt Marjolein Westerhuis, die met AccountPlus een eigen praktijk heeft. "Ze zijn bang voor financiële gevolgen als de Belastingdienst gaat controleren op schijnzelfstandigheid. Vooral voor naheffingen van sociale premies."

Tot nu toe is er echter nog geen klant op het idee gekomen om Westerhuis als schijnzelfstandige te zien. "Geen ondernemer die mij vroeg of ik voldoe aan de criteria voor zelfstandig ondernemerschap", zegt ze. "Die vraag is voor mij ook niet van toepassing, want als klein accountantskantoor bedien ik vooral mkb-bedrijven en een enkele particulier. Van een gezagsverhouding is al helemaal geen sprake."

'Voor hoeveel opdrachtgevers je ook werkt, bij elk daarvan moet je nagaan hoe zelfstandig je bent.'

Wilbert van Overveld, die al jaren freelance accountant is en zich bezighoudt met samenstellen vanuit zijn bedrijf Cipres, denkt dat zefstandige accountants zich niet druk hoeven maken zolang ze hun vak autonoom uitoefenen. "De accountant die stopt met zijn baan en de maandag erop verdergaat als interimmer, die moet misschien twijfelen", zegt hij. "Waar het om gaat is dat je je vak als accountant onafhankelijk uitoefent. Voor hoeveel opdrachtgevers je ook werkt, bij elk daarvan moet je nagaan hoe zelfstandig je bent. Bij controlewerk staat mijn professional judgment als accountant voorop. Er is geen kantoor dat me vertelt hoe ik de cijfers van een bedrijf moet beoordelen, want dan zou ik niet langer een accountant zijn. Mijn ondernemerschap draait om mijn onafhankelijk oordeel als accountant. Bovendien bepaal ik zelf mijn werktijden en ook de plek waar ik werk."

Tegenbeweging

Na de eerste onrust komt er een tegenbeweging op gang. Zo klagen detacheerders dat onzekerheid troef is, waardoor de vraag naar zzp'ers stagneert. De Vereniging van Detacheerders Nederland (VvDN) eist meer duidelijkheid over de toepassing van de Wet DBA. De arbeidsmarkt kan gewoon niet zonder freelancers.

Dat geldt ook voor de accountancy, zo geeft kantorenorganisatie SRA aan. Kantoren maken noodgedwongen gebruik van zzp'ers vanwege de tekorten. Die lopen alleen maar op, nu steeds minder studenten kiezen voor de accountancy en accountants het vak verlaten om werkdruk en regeldruk, zo voegt de SRA eraan toe.

De vraag naar zzp'ers zal in de accountancy dus zeker niet uitvallen en er zijn ook ondernemende zelfstandige accountants die zich niet laten afschrikken door de Wet DBA. Zelfs in deze tijden waarin de zzp'er onder druk staat, openen sommige accountants onbezorgd hun deuren. Zoals Paul Bedijn, die sinds kort zijn eigen accountantspraktijk heeft. "Ik heb de Wet DBA en de VBAR zeker doorgenomen, want daarmee hebben mijn klanten ook te maken. Bij mij ligt de focus met name op de kleinere mkb-klanten. Hier kunnen wij echt het verschil maken als accountants", zegt hij.

'Wees je ervan bewust dat je je moet gedragen als een echte ondernemer.'

"Wel moet je als ondernemer altijd kritisch kijken naar het soort opdracht en hoe je hier invulling aan geeft. Als je dit in het perspectief van de interim-accountant plaatst, is een aantal aspecten belangrijk. Zorg voor je eigen werkplek, je eigen laptop, werk vanuit je eigen naam en mailadres en deel bijvoorbeeld zelf je werktijden in. Wees je ervan bewust dat je je moet gedragen als een echte ondernemer. Ben hiermee actief en zichtbaar bezig, dan is er zeker ruimte voor zzp'ers binnen de accountancy."

Dat is echter niet ieders keuze. Joop heeft niet de ambitie om weer als zelfstandig accountant aan de slag te gaan. "Ik ben 55, ik vind mijn werk als accountant prettig en heb het naar mijn zin bij mijn werkgever. Ik vind het goed zo."