Lukas Burgering

Rondom de examenfraude, het delen van antwoorden van (deels interne) toetsingen, is het de laatste maanden relatief stil. De NBA schreef eind februari jl. de zes accountantsorganisaties met oob-vergunning aan, met de vraag om mee te werken aan het delen van dossiers van ernstige gevallen van examenfraude.

In de tussenliggende maanden voerde de NBA overleg met de zes kantoren, onder meer over de voortgang van de onderzoeken naar de kwestie. Maar sinds de miljoenenboete van de Amerikaanse toezichthouder PCAOB voor KPMG in april kwam er nog geen concreet nieuws vanuit de andere kantoren. De interne onderzoeken zijn nog niet afgerond. Inmiddels heeft de NBA een nieuwe brief aan de kantoren gestuurd. Net als begin maart geeft NBA-voorzitter Kris Douma hierbij een toelichting.

Wat staat er in deze nieuwe brief?

'We hebben vijf criteria aangegeven en wie daaraan voldoet, zal zich daarvoor wat ons betreft moeten verantwoorden.'

"We werken daarin nu uit, wat we in de brief van eind februari al hebben gezegd: wij vinden dat de ernstige gevallen van examenfraude in de vorm van een klacht voorgelegd moeten worden aan de tuchtrechter. Examenfraude raakt aan de naleving van de fundamentele beginselen vastgelegd in de VGBA. Wat we toen niet deden, en nu wel, is definiëren wat 'ernstige gevallen' zijn. We hebben vijf criteria aangegeven en wie daaraan voldoet, zal zich daarvoor wat ons betreft moeten verantwoorden. Maar er is nog iets aan de hand. We hebben natuurlijk de afgelopen maanden veel overleg gehad met die zes kantoren. Toen wij vroegen om wat is gaan heten 'namen en rugnummers', dus de dossiers die gaan over die ernstige gevallen, gaven de kantoren aan dat ze die dossiers niet zomaar konden geven. Dat heeft te maken met de AVG. Daarom hebben wij nu ook besloten het instrument van het incidentenonderzoek in te zetten. Dat geeft een grondslag om te zorgen dat die dossiers toch bij ons terecht komen."

Wat is een incidentenonderzoek?

'Mij gaat het om het herstel van het vertrouwen in de sector.'

"In de verordening op de kwaliteitsbeoordeling staat dat de NBA zelf een onderzoek kan doen bij accountantsorganisaties, naar vermeende tekortkomingen in de beroepsuitoefening. Dat komt niet zo heel vaak voor. Onze Raad voor Toezicht wordt belast met zo'n onderzoek. Het is niet gericht op vervolging of bestraffing, het is gericht op het vaststellen van feiten. Op basis van die feiten zal de NBA zaken in de vorm van een tuchtklacht voordragen bij de Accountantskamer. Dat is belangrijk: wij vellen geen oordeel, dat doet de tuchtrechter. Maar in het kader van de kwaliteit van de beroepsuitoefening moeten wij wel zaken aandragen. En ik voeg daar aan toe: ik wil geen heksenjacht, nadrukkelijk niet. Mij gaat het om het herstel van het vertrouwen in de sector. Maar daar is wel wat voor nodig. Het kan toch niet zo zijn dat ernstige examenfraude zonder tuchtrechtelijke toetsing blijft."

Wat zijn die vijf criteria die bepalen of een geval ernstig genoeg is voor een tuchtklacht?

"Het eerste criterium is dat de accountant die de examenfraude heeft begaan, ten tijde daarvan in het register van de AFM ingeschreven stond als externe accountant of als beleidsbepaler. Vervolgens moet de geconstateerde fraude betrekking hebben op de Kennistoets 2022. Derde punt: de externe accountant of de beleidsbepaler heeft zelf de examenfraude gepleegd. En daarnaast: de externe accountant heeft anderen betrokken bij door haar of hem gepleegde examenfraude. Als deze vier allemaal waar zijn, is er sprake van een ernstig geval. En dan houd je misschien nog een enkel bijzonder geval over, daarvoor is het vijfde criterium: er is bij de door de accountant gepleegde examenfraude sprake van uitzonderlijk handelen of nalaten te handelen."

Als het gaat om die eerste vier criteria, daar moet je allemaal aan voldoen?

"Zo is dat. Ons incidentenonderzoek zal de dossiers van de kantoren langs die meetlat leggen en zo komen tot een voorstel van wat wij aan de Accountantskamer gaan voorleggen."

Maar wie niet aan alle vier die criteria voldoet? Ontspringt die gewoon de dans?

'Wij houden ons bezig met ernstige gevallen, die raken aan de naleving van de fundamentele beginselen van het beroep.'

"Nee, dat is denk ik niet de juiste conclusie. Uit de gesprekken met de oob-organisaties is natuurlijk wel duidelijk geworden dat zij in het kader van hun eigen kwaliteitsbeleid ook verschillende sancties opleggen. Dat is aan de kantoren zelf. Wij houden ons bezig met ernstige gevallen, die raken aan de naleving van de fundamentele beginselen van het beroep."

Het duurt allemaal ontzettend lang. Hoe komt dat?

"Kantoren hebben hun onderzoek uitgevoerd in drie fasen. Het net ophalen, hoor en wederhoor en ten slotte de consequenties. Ze zijn nu allemaal ongeveer in fase drie beland, dus ik verwacht eerlijk gezegd dat alle kantoren hun onderzoek in 2024 zullen afronden; misschien nog net begin 2025. Maar ik begrijp wel dat het lang duurde. In de loop van deze hele kwestie ben ik de complexiteit ervan gaan inzien. Er waren vele terrabites aan data die op forensische wijze onderzocht moesten worden. Achter de hoor en wederhoor-fase komt soms een heel verhaal tevoorschijn, dat je ook weer moet onderzoeken."

Dus sneller kon niet?

"Nou nee, dat zeg ik nou ook weer niet. Misschien was de sense of urgency niet bij iedereen even groot in de beginfase. Nu wel, maar het kan dat er in het begin wel een beetje tijd verloren is gegaan."

Wat had de NBA beter kunnen doen?

"Een terechte vraag, vind ik. Want nu lijkt het alsof wij alleen maar bezig zijn – of willen zijn – met tuchtrecht. Maar ons eigen systeem van PE en PE-toetsing ligt nu ook onder de loep. Wij zijn druk bezig met een onderzoek naar de robuustheid van dat systeem. Maar PE en kennistoetsen zijn er niet zomaar. Die zijn er, omdat wij vinden dat de kwaliteit van de beroepsuitoefening, die in Nederland op de allerhoogste trede staat, op peil moet blijven. Dat accountants zich voortdurend blijven verbeteren. Daarin moeten wij dus faciliteren en ook voor ons geldt natuurlijk dat de kwaliteit dan zo hoog mogelijk moet zijn."

Wanneer sluiten we dit dossier?

"Dat weet ik niet. Ik hoop dat het incidentenonderzoek in Q4 van dit jaar kan beginnen en dan ga je begin 2025 daadwerkelijk zaken aanbrengen in Zwolle. Ik heb ook geen idee hoeveel zaken dat zullen zijn. Tien, vijftig… ik weet het werkelijk niet."

Tot slot: wat doet dit met jou, als voorzitter?

'Ik voel me best teleurgesteld door deze zaak.'

"Ik voel me best teleurgesteld door deze zaak. Ik heb de voorzittersrol als niet-accountant opgepakt om te kunnen bijdragen aan dat vertrouwen in de accountant, die vertrouwen toevoegt aan het maatschappelijk verkeer. Begrijp me goed: er gaat veel, héél veel echt goed. Vele duizenden accountants in heel Nederland, die elke dag keihard werken om hun onmisbare rol in de Nederlandse economie op te pakken. Dus dan is het wrang om te moeten constateren dat op zo'n grote schaal mensen in de sector meenden dat ze een loopje konden nemen met de gedragsregels in de VGBA en de beroepseed. Dat in dit hele dossier ondertussen bijna één-vijfde van mijn tijd gaat zitten, is gewoon zonde. We hebben betere dingen te doen. Maar het 'gerichte schot in de eigen voet' van deze examenfraude raakt de geloofwaardigheid van het beroep in de kern en moet gewoon adequaat worden opgevolgd."