Wilbert Geijtenbeek

Peter van Uhm, voormalig commandant der strijdkrachten, sprak tot een gehoor van accountants over cultuur, gedrag, handelen vanuit waarden en verantwoording afleggen. Hij legde het verband tussen de militaire wereld en de accountancy. Die beide beroepsgroepen vertonen verrassende overeenkomsten, zo illustreerde Van Uhm aan de hand van vijf anekdotes.

Accountant.nl sprak hem over zijn bijdrage aan het evenement Impact - en hoe dan?, dat op 27 juni in Tivoli Vredenburg werd gehouden. Dit zijn de vijf lessen die Van Uhm met accountants deelde.

1. Maak van externe toezichthouders bondgenoten

Externe toezichthouders die zich met de beroepsuitoefening bemoeien - die boezemen niet alleen bij accountantsorganisaties angst in. Ook militairen hebben te maken met toezicht van buiten. Volgens Van Uhm kun je daarmee maar beter leren leven. Sterker nog, in strenger toezicht liggen kansen voor verbeteren. Dat illustreerde hij aan de hand van de zaak-Eric O. Deze onderofficier kwam in Irak in een complexe situatie terecht en besloot waarschuwingsschoten te lossen. Een van zijn schoten ricocheerde en doodde een Irakese burger. Van Uhm: "In ons beroep betekent dat: een onderzoek en uiteindelijk, meer regels. Voorheen gold dat als wij besloten geweld in te zetten, we dat moesten melden in de commandantenlijn. Via die weg kwam dat bericht bij het departement van Defensie en het Openbaar Ministerie. Als gevolg van de zaak Eric O. deden we vanaf nu meldingen bij de Marechaussee, die vervolgens rechtstreeks communiceerden met het Openbaar Ministerie. Dat maakte dat de communicatie over incidenten niet meer in onze handen lag. Dit besluit konden we niet veranderen. En dus zijn we onze mensen gaan leren om met meldingen om te gaan - door het gewoon te doen.

'Waar we van baalden, daarvan zijn we beter geworden.'

Tijdens onze daaropvolgende missie in Afghanistan hebben we het nieuwe melden voor het eerst toegepast. Elke keer als we geweld inzetten en vochten, meldden we dat keurig. We merkten dat het Openbaar Ministerie ons vroeg om nadere informatie. Die leverden wij vervolgens. En door die informatie in alle transparantie te delen, zijn onze militairen geen enkele keer gedagvaard. Inmiddels ziet Defensie het melden van incidenten als een deel van onze professionaliteit. Waar we van baalden, daarvan zijn we beter geworden."

2. Neem bewust morele besluiten, want niets doen is ook een beslissing

Van Uhms boodschap ging in de kern over de vraag wat leidinggeven is. Volgens de generaal buiten dienst moet je als leider weten waar je naartoe wilt, zodat je het gedrag van anderen in die richting kunt beïnvloeden. "Dat is leidinggeven. Dat doe je met begrip voor je omgeving. Als je weet wat je mensen drijft om voor dit vak te kiezen, dan kun je mensen meenemen." Soms maak je als leider beslissingen die controversieel zijn, aldus Van Uhm: "Dat vergt een stevig moreel kompas, een sterk besef van de waarden en normen die passen binnen de beroepsgroep. Dan kun je keuzes maken, beslissingen nemen. Nadenken over de consequenties van die beslissingen. En dat vereist lef."

In zijn tijd als commandant van de strijdkrachten moest Van Uhm beslissingen verdedigen die in een fractie van een seconde waren genomen. "In ons beroep is de grens tussen dapper en dom heel erg dun. En waar de grens ligt, wordt meestal pas achteraf bepaald. In zo'n omgeving is het altijd beter een beslissing te nemen, want elk bewust genomen besluit is achteraf veel beter te verdedigen dan de keuze om in het heetst van de strijd niets te doen. Te vaak, en ten onrechte, denken we in Nederland dat niets doen betekent dat je niet verantwoordelijk bent. Dat is niet waar. Neem dus liever een weloverwogen besluit."

3. Wees bereid de regels te overtreden en leg er verantwoording over af

Soms moet je het lef hebben om buiten de regels te treden, vindt Van Uhm, die toegeeft dat hij "wetten heeft overtreden". Een voorbeeld: toen een militair tijdens een oefening overleed, bezocht Van Uhm twee dagen later de weduwe, met haar drie jonge dochters.

'Mijn accountant zei: het kan niet, het mag niet, maar we zullen het geld vinden.'

Van Uhm: "Ik zie het poëziealbum van een van de dochters. Ze zei dat papa het hele huis had opgeknapt en dat als hij thuis zou komen, zij samen met haar vader de tuin zou gaan aanpakken. Op het moment dat ik dat las, besloot ik in stilte het tuintje van deze overleden militair te laten opknappen." Van Uhm vroeg zijn accountant of hij linksom of rechtsom budget kon regelen. "Mijn accountant zei: het kan niet, het mag niet, maar we zullen het geld vinden. Daarna vroeg ik de directe collega's van de overleden militair om de verbouwing te verzorgen. Ik zorgde voor de spullen, zij deden de verbouwing. In werktijd. Natuurlijk is dat in tegenspraak met alle regels, maar het is een van de beste besluiten die ik heb genomen. En ik leg daarover graag verantwoording af."

4. Verantwoordelijkheid is niet hetzelfde als schuld

Volgens Van Uhm zijn er veel misverstanden omtrent het begrip verantwoordelijkheid. "Niemand wordt gevraagd om perfect te zijn. Niemand is perfect. Daarom is samenwerken noodzakelijk." Voor een vruchtbare samenwerking is vertrouwen nodig. Leidinggevenden die dat willen stimuleren, moeten volgens Van Uhm een veilige omgeving bieden. "Echt verbinding maken is je nek uitsteken voor iemand anders."

'Echte loyaliteit naar de baas is drie keer 'nee' kunnen en durven zeggen.'

De generaal buiten dienst gaf een voorbeeld uit de tijd dat Nederland militaire aanwezigheid in Irak had. "Onze jongens bestelden een lading zand. De landmacht werd gevraagd om drie pallets met zand naar Irak te sturen. Met de hoogste prioriteit. Totdat een beslisser van de luchtmacht zich realiseerde dat dit een grap moest zijn. Irak is immers grotendeels woestijn. Waarom zouden ze daar zand nodig hebben? Dus die vliegtuigen gingen zonder zand terug naar Irak." Achteraf bleek dat het zand speciaal zand betrof, dat nodig was voor het filteren van water. "Omdat niemand in onze organisatie ernaar vroeg en niemand het uitlegde, hebben uiteindelijk vrachtwagenchauffeurs door riskante gebieden in Irak moeten rijden om ons gefilterd water te brengen."

De boodschap? "In een veilige omgeving wordt beter gecommuniceerd. Dat begint met respect voor anderen. Maar dat werkt ook andersom. Echte loyaliteit naar de baas is drie keer 'nee' kunnen en durven zeggen. Criticasters zorgen ervoor dat de besluiten van de leidinggevende beter worden. Houd elkaar scherp."

5. Laat je als leidinggevende niet leiden door je ego

Van Uhm heeft een hekel aan bezuinigingen. "Bezuinigen zorgt vaak voor domme beslissingen. De dakgoot wordt niet meer gerepareerd, het gras niet langer gemaaid. Toen ik zo met de kaasschaaf besloot te bezuinigen, kreeg ik al gauw een mailtje van de secretaresse van de baas van het militair revalidatiecentrum. Ze mailde dat haar baas met vakantie was en dat zij hem er niet mee lastig wilde vallen, maar dat ze me moest laten weten dat mijn besluit om het gras niet langer te maaien, een verkeerd besluit was. Tussen de gebouwen van het revalidatiecentrum is namelijk een plek waar alle revalidanten elkaar ontmoeten. Op het gazon. Ik heb haar direct teruggemaild, met haar baas in cc. 'Mevrouw, u heeft gelijk. Het kan een paar dagen duren, maar ik zorg dat bij jullie het gras wordt gemaaid.' Dat is even slikken als je een ego hebt, maar zo geef je wel het goede voorbeeld."

• Video: Interview met Peter van Uhm bij Impactdebat NBA