Wilbert Geijtenbeek

Sinds vorig jaar sta je in contact met de zes oob-kantoren. Wat is de afdronk van dat periodieke overleg?
"In de beginperiode kwamen we elke twee weken bijeen. Nu overleggen we maandelijks met alle zes de kantoren bij elkaar, in de aanwezigheid van een advocaat, die naleving van de mededingingswetgeving zeker stelt. Immers, de wijze van examinering maakt deel uit van het kwaliteitsbeleid van kantoren en dat is een concurrentiegevoelige zaak. Alle zes de oob-kantoren zijn inmiddels voortvarend aan de slag met het onderzoek. Bij aanvang had ik de indruk dat het nodig was om het belang ervan te benadrukken, maar inmiddels hebben de kantoren wél scherp hoe belangrijk dit onderzoek is. Tegelijk blijkt uit het voortschrijdende onderzoek hoe complex de materie is."

Hoe ver is het onderzoek gevorderd?
"Het onderzoek bestaat uit drie fasen. In de eerste fase wordt het net opgehaald: Hoe groot is nou eigenlijk het probleem? De tweede fase volgt na de identificatie van de van deelname aan de fraude verdachte medewerkers: hoor en wederhoor. In de derde fase moet worden nagedacht over eventuele sancties. De meeste kantoren hebben de eerste fase afgerond.

'Natuurlijk zijn kantoren terughoudend, als wij als NBA zeggen dat tuchtrechtelijke opvolging nodig is.'

Overigens, in de tweede fase worden natuurlijk soms nieuwe gevallen ontdekt. Die moeten ook weer worden uitgezocht. Dat levert een soort hink-stap-sprong op in de volgorde. We stelden daarom gezamenlijk een matrix op. Dat is in het belang van de kantoren, omdat het heel raar zou zijn als die met verschillende maatstaven hun onderzoek verrichten. Natuurlijk zijn kantoren terughoudend, als wij als NBA zeggen dat tuchtrechtelijke opvolging nodig is. Ze hebben de neiging om dit zelf op te lossen. Daarover heb ik een gesprek met de kantoren, want we moeten de samenleving laten zien dat de sector bereid is tot en beschikt over een  gezond zelfreinigend vermogen. Examenfraude raakt de kern van het vak: vertrouwen in het maatschappelijk verkeer. Het is een schending van de gedragsregels en beroepseed en kan niet zonder tuchtrechtelijke opvolging."

Kun je voorbeelden van de complexiteit geven?
"Allereerst is er de vraag met welke toets is gefraudeerd. Gaat het om de verplichte kennistoets van de NBA? Of om de verplichte toetsen waarmee de kantoren zelf hun werknemers toetsen? Of gaat het om vrijwillige toetsen? Dan is er de vraag welke lagen van de organisatie betrokken zijn. Partners? Tekenbevoegde accountants? Junioren uit hun teams? En hebben ze alleen gefraudeerd of waren er anderen bij betrokken? Zo zijn er situaties waarin een hoger geplaatste tegen een collega van vaktechniek zegt: 'Ik vul even mijn persoonsgegevens in, kun je mij helpen bij het invullen van de toets?' Er zijn ook situaties waarin mensen gezamenlijk de kennistoets maken, terwijl het nadrukkelijk de bedoeling is dat je dat individueel doet. En er zijn situaties waarbij de vragen en antwoorden van de kennistoets zijn opgeschreven en onder collega's verspreid. Een andere complexe vraag is hoe je deze fraude precies onderzoekt."

Hoe wordt dat onderzocht?
"Om greep te krijgen op de omvang en de aard van de overtredingen, hebben we alle situaties in een matrix gevangen. Die matrix wordt door alle betrokken kantoren gebruikt voor het onderzoek. Het onderzoek zelf is complex, omdat er grote bestanden van e-mails worden doorgelicht.

'Je kunt je voorstellen dat zorgvuldigheid extreem belangrijk is.'

Dat is geen sinecure. Dat raakt aan de grenzen van de privacywetgeving, maar levert ook niet altijd harde bewijzen op. Er zijn ook mensen die rondzendlijsten met toetsvragen en antwoorden ontvingen, nadat ze de toets hadden afgerond. Dan hadden ze dat moeten melden, maar die overtreding is van een andere aard dan bewuste deelname aan de fraude. En er zijn mensen die voor zichzelf een antwoordenlijstje hebben opgesteld. Daarmee hoeft niets mis te zijn. Je kunt je voorstellen dat zorgvuldigheid extreem belangrijk is."

In een eerder bericht gaf de NBA aan met de AFM en de kantoren in overleg te zijn over de vraag welke rol er ligt voor de beroepsorganisatie voor tuchtrechtelijke maatregelen. Welke rol ligt er voor de NBA?
"Elk van de kantoren is voornemens om, afhankelijk van de ernst van de situatie, arbeidsrechtelijke en arbeidsvoorwaardelijke maatregelen te nemen. Denk aan het intrekken van promoties of bonussen. Over die arbeidsvoorwaardelijke sancties gaan de kantoren zelf.

'Die vertrouwensfunctie maakt het overtreden van de regels extra erg.'

Wij als beroepsorganisatie hebben een verantwoordelijkheid voor het zelfreinigend vermogen in de beroepsgroep. Je mag verwachten van accountants dat ze als professionals aan de noodzakelijke update van hun kennis voldoen. Daarom ziet de NBA nadrukkelijk ook een rol voor het nemen van tuchtrechtelijke maatregelen. We hebben het namelijk niet over scholieren, maar over accountants, hè. Accountants zorgen voor vertrouwen in het maatschappelijk verkeer. Die vertrouwensfunctie maakt het overtreden van de regels extra erg. Examenfraude brengt het beroep, zoals dat wordt genoemd, 'in diskrediet', Dus we kunnen niet volstaan met alleen maar arbeidsvoorwaardelijke maatregelen. Er zal ook een tuchtrechtelijk traject moeten worden gevolgd. Wij gaan niet over de veroordeling - dat is aan de Accountantskamer - maar we zullen wel zaken aanspannen."

Hoe ziet het proces vanaf fase drie eruit?
"De tuchtklachten die we bij de Accountantskamer zullen inbrengen, hebben betrekking op de ernstige gevallen. Daarvoor moeten wij toegang krijgen tot de desbetreffende dossiers van de oob-kantoren. Die moeten we nog ontvangen."

Wat is de rol van de AFM hierbij?
"De externe toezichthouder steunt ons in ons pleidooi voor tuchtrechtelijke maatregelen. Zelf richt de AFM zich momenteel op gesprekken met de Amerikaanse toezichthouder PCAOB, die zich ook met de kwestie bemoeit. Verdere steun van de AFM is vooralsnog niet nodig, want ik ga ervan uit dat de zes oob-kantoren hun medewerking verlenen aan het delen van de dossiers. Het herstellen van het vertrouwen in onze beroepsgroep is namelijk ook in het belang van de kantoren."

Hoeveel tuchtprocedures verwacht de NBA aan te spannen?
"We hebben op dit moment nog geen indicatie over het aantal ernstige gevallen. In eerdere berichtgeving is het getal van vijfhonderd gevallen bij KPMG. Maar we weten ook dat dat niet alleen accountants betrof en dat het ook niet om louter ernstige gevallen ging. Ook weten we nog niet welke maatregelen de kantoren tegen deze gevallen nemen. Ook dat wegen we mee. We willen namelijk geen heksenjacht gaan voeren. De NBA zal zich overigens primair richten op de verplichte kennistoets en ik hoop dat het na onderzoek in eerste instantie beperkt zal blijven tot op zijn hoogst enkele tientallen tuchtklachten tegen individuele accountants."

Het onderzoek beperkt zich op dit moment tot de grote kantoren. Wat zullen andere kantoren merken van de aanpak van examenfraude?
"Toen dit schandaal eind 2022 aan het licht kwam en wij nadrukkelijk het overleg met de oob-kantoren aanvingen, kregen wij vaak de vraag van reguliere vergunninghouders wat zij konden verwachten.

'Het is ook in het belang van alle reguliere vergunninghouders om deze kwestie binnen hun eigen gelederen na te trekken.'

Nu we een beter beeld hebben van de soort situaties die zich voor hebben gedaan, kunnen wij ook het gesprek aangaan met het overgrote deel van de middelgrote Wta-vergunninghouders. Het is ook in het belang van alle reguliere vergunninghouders om deze kwestie binnen hun eigen gelederen na te trekken. Bevorderen en bewaken van integer handelen is immers een kernelement van het kwaliteitsbeleid van kantoren. Dat gesprek willen wij wel met ze gaan houden."

Accountants die tuchtrechtelijke maatregelen vrezen, zouden kunnen overstappen naar een ander kantoor, of zich tijdelijk kunnen uitschrijven. Wat kan de NBA daartegen doen?
"Ik ga ervan uit dat het kantoor dat iemand aanneemt, referenties opvraagt bij het kantoor waarvandaan die accountant vertrekt. Dat lijkt mij een normale gang van zaken. En als mensen zich uitschrijven, dan moeten wij in de nabije toekomst opletten bij hun herinschrijving. Daarom vragen we de dossiers bij de grote kantoren op. Dat is geen sluitend systeem, maar we kunnen er veel aan doen om dit misbruik tegen te gaan."

In november vorig jaar pleitte je voor snelle afronding van de onderzoeken, zodat de sector voor de zomer van 2024 stappen zou kunnen zetten ter verbetering. Liggen de kantoren nog op schema?
"Nee, we liggen niet op schema. Ik heb begrip voor de zorgvuldigheid die de kantoren betrachten. Nu wij een brief uitsturen aan de kantoren met het verzoek om hun onderzoeksresultaten, hun eigen maatregelen en eventuele dossiers van de ernstige gevallen met ons te delen, hoop ik dat het mogelijk is dit pijnlijke dossier nog dit jaar af te kunnen ronden."

Dit proces is meer dan een jaar aan de gang. Duurt het niet veel te lang voordat tuchtrechtelijke maatregelen worden genomen?
"In de ogen van de buitenwereld gaat het te langzaam. Sommige critici zien graag dat alle overtreders  binnen een week in Zwolle voor het hekje staan. Maar zo simpel is het niet, al snap ik de kritiek wel. Er is een noodzaak om snel te acteren en naar buiten toe transparant te zijn over hoe we dit als sector aanpakken. Tegelijk is zorgvuldigheid geboden. Het gaat wel over mensen. Je kunt niet zomaar mensen beschuldigen - daarvoor is zorgvuldig verzameld bewijsmateriaal nodig. Dat duurt nu eenmaal langer dan de buitenwereld zou willen."

Welke boodschap heb je voor de kantoren?
"Mijn rol is een evenwichtsoefening. Ik vraag me wel eens af door welke hond ik gebeten wil worden. Enerzijds klinkt kritiek van de kantoren die denken dat de voorzitter van de NBA van het padje is, omdat ik de nadruk leg op tuchtrechtelijke actie.

'Ik vraag me wel eens af door welke hond ik gebeten wil worden.'

Anderzijds denken critici in de buitenwereld dat de NBA niets doet en ik mijn oren te veel naar de grote kantoren laat hangen. Maar ik zie het zo: We zijn allemaal vertegenwoordigers van dit vak. Of je als accountant nu bij een oob-kantoor werkt of bij een reguliere vergunninghouder, allemaal hebben we een vertrouwensfunctie in het maatschappelijk verkeer. Wij moeten gezamenlijk  laten zien dat we met ons zelfreinigend vermogen de geloofwaardigheid van onze beroepsgroep hoog kunnen houden. Mijn oproep aan de kantoren is dus: 'Vertraag niet, maar werk gewoon mee.' Tenslotte willen we allemaal weer verder, samen werken aan het vertrouwen in zowel de accountant als in het maatschappelijk verkeer."