Björn Remmerswaal

In Nederland zijn de verwachtingen over wat gebruikers van hun accountant kunnen en mogen verwachten, zowel vaktechnisch als qua gedrag, vastgelegd in een document dat het accountantsberoep en de hiervoor benodigde opleiding omschrijft: het beroepsprofiel. Dat profiel biedt het kader voor de verschillende opleidingen die het mogelijk maken om de wettelijk beschermde beroepstitel te kunnen bemachtigen.
De Commissie Eindtermen Accountancy (CEA) gebruikt het profiel om de eindtermen voor de opleidingen te bepalen. Bovendien is het een verantwoording richting de maatschappij over wat men van een accountant mag verwachten, omdat het profiel in de Wet op het accountantsberoep is verankerd.

Herijken

Dat beroepsprofiel blijkt een houdbaarheid te hebben. Naast ingrijpende maatschappelijke omwentelingen heeft de opkomst van computers een ongekende wereldwijde technologische versnelling veroorzaakt, waar ook de financiële wereld op verschillende manieren sterk mee verweven is geraakt. Die omwenteling is nog steeds gaande, met AI als meest recente voorbeeld.

'Inmiddels wordt de accountant ook gezien als een van de belangrijke schakels bij het verifiëren van inspanningen op het gebied van duurzaamheid en circulair ondernemen.'

Sinds een paar decennia is er ook een groeiend besef ontstaan over de gevolgen van economische bedrijvigheid op de planeet en het klimaat. Daardoor neemt duurzaamheid een steeds grotere plek in bij het plannen en uitvoeren van bedrijfsactiviteiten. Inmiddels wordt de accountant ook gezien als een van de belangrijke schakels bij het verifiëren van inspanningen op het gebied van duurzaamheid en circulair ondernemen.
De complexiteit en aard van het nationale en internationale bedrijfsleven is door deze ontwikkelingen in een relatief kort tijdsbestek snel toegenomen en veranderd, waardoor het volgens de overheid, de NBA en experts nodig is om het beroepsprofiel en de opleidingen te actualiseren.
Peter Eimers, hoogleraar aan de VU en partner bij EY, is voorzitter van het Kernteam Herijking beroepsprofiel en werkt met een breed samengesteld team aan de volgende evolutie van het profiel.

Wat is precies jullie opdracht?
"Er zijn drie voorwaarden gesteld aan het herijkte beroepsprofiel. In de eerste plaats moet het profiel op een toekomstbestendige manier aansluiten bij de rolopvatting en wettelijke vereisten van het beroep. In de tweede plaats moet in het profiel geborgd zijn dat het haalbaar en uitvoerbaar is voor de theorie- en praktijkopleiding en voor permanente educatie. En ten slotte ondersteunt en bevordert het herijkte profiel de relevantie en aantrekkelijkheid van het beroep. Op de NBA-ledenvergadering van juni 2025 legt het bestuur het herijkte profiel en een verordening ter stemming voor aan de leden."

Hoe kwam die opdracht tot stand?
"In Nederland is de huidige versie van het beroepsprofiel in 2015 vastgesteld, met nog een aantal wijzigingen in 2017. De kwartiermakers adviseerden in 2023 de minister van Financiën in hun eindrapportage om het beroepsprofiel te herijken, zodat de accountancyopleiding 'toekomstbestendig', 'studeerbaar' en 'aantrekkelijk en relevant' blijft. Eind november 2023 publiceerde de Expertgroep Educatie hun rapport'Tijd voor heldere keuzes', als onderdeel van de slotrapportage van de kwartiermakers. De expertgroep pleit net als de kwartiermakers voor een herijking van het beroepsprofiel van de accountant en geeft in hun rapport verschillende aanbevelingen. Eerder werden ook al aanbevelingen gedaan voor een nieuw beroepsprofiel in een gezamenlijk rapport van NBA en CEA, Stip aan de Horizon.  De NBA is eind 2023 gestart met het proces van herijking. Aan ons de taak om een werkbare synthese te maken van al die belangrijke input, waarmee we vervolgens als beroepsgroep en als maatschappij weer flink wat jaren vooruit kunnen.”

Waarom is nu het juiste moment om te herijken?
"In de twintigste eeuw verankerde de accountant zijn positie in de snel veranderende samenleving, juist door mee te groeien en zich voortdurend aan te passen aan wat de maatschappij van de accountant verlangde. In de praktijk blijkt dat voor de accountancy geldt dat stilstand snel leidt tot achteruitgang van de kwaliteit van ons werk.

'In de praktijk blijkt dat voor de accountancy geldt dat stilstand snel leidt tot achteruitgang van de kwaliteit van ons werk.'

De maatschappij moet erop kunnen vertrouwen dat wij voortdurend de vinger aan de pols houden en op de hoogte blijven van alle ontwikkelingen, dat we goed begrijpen wat er gaande is op veel verschillende niveaus in de maatschappij. Tien jaar is in dat opzicht al vrij lang, als je op een rijtje zet wat er allemaal veranderd is in die periode. We proberen met de herijking ook iets te doen aan de problemen die accountants en studenten ervaren als gevolg van toenemende complexiteit.
Om de opleiding en het beroep studeerbaar en aantrekkelijk te houden moet er op tijd worden ingegrepen, want het kan even duren voordat wijzigingen doorwerken in het beroep en de opleidingen. Overigens gaat de CEA over de eindtermen voor de opleidingen, maar het beroepsprofiel is daarvoor wel een fundament."

Wie betrekken jullie bij dat proces?
"Aanpassingen aan het beroepsprofiel raken alle accountants en in het verlengde daarvan de maatschappij, dus het is uitermate belangrijk dat we zoveel mogelijk informatie ophalen bij al die stakeholders. Dat doen we op verschillende manieren, onder meer met een roadshow in het voorjaar, waarbij we zoveel mogelijk stakeholders bezoeken en betrekken bij het proces. Iedereen kan dan al reageren op de stukken en we nemen alle input mee. We hebben in de afgelopen periode ook veel gesproken met vertegenwoordigers van het mkb, young profs, het onderwijs, de faculties, accountantskantoren groot en klein, individuele leden en experts. En dat zullen we tijdens de roadshow weer doen. We hebben ook een e-mailadres geopend, beroepsprofiel@nba.nl, waar iedereen ideeën of feedback naartoe mag sturen. Zodra het beroepsprofiel en de bijbehorende verordening in april volgend jaar voorliggen ter consultatie, moedigen wij uiteraard ook iedereen aan via het consultatieproces hun feedback te geven. We hebben onlangs ook op de themapagina Herijking Beroepsprofiel een lijst meest gestelde vragen gepubliceerd, die we actueel houden."

Wie zitten er in het kernteam?
"Ons team bestaat uit een diverse groep professionals met uiteenlopende achtergronden. Dirk van der Bij, die zowel actief is als mkb-accountant in Sneek en als hbo-docent, brengt praktijkervaring en expertise in onderwijs mee. Hij is ook beoordelaar voor de praktijkopleiding en betrokken bij het stagebureau van de SRA. Connie van der Heide, werkzaam bij de Belastingdienst als landelijk vaktechnisch coördinator controle, biedt ons het perspectief van overheids- en interne accountancy. Daarnaast hebben we in Maxime Asjes een jonge, gedreven accountant in business die de perspectieven van de jongere generatie accountants inbrengt. Voor inhoudelijke ondersteuning, projectmanagement en communicatie kunnen we rekenen op het NBA-bureau."

Wat zijn de grootste uitdagingen bij de herijking?
"Accountants vormen een complexe, pluriforme groep. Bij de herijking proberen we daarmee zoveel mogelijk rekening te houden, maar gezien de uiteenlopende belangen dreigt dan altijd het gevaar dat je probeert iedereen tevreden te houden, waardoor uiteindelijk niemand tevreden is. De eerdergenoemde rapporten zijn duidelijk over de problemen die spelen, zoals bijvoorbeeld het stapelen van competenties, wat de studeerbaarheid en de aantrekkelijkheid van het beroep aantast. Voor de opleidingen betekent dat: hoeveel kennis kun je stapelen? Er moeten keuzes worden gemaakt en daarbij betrekken we accountants, academici en ook best practices uit het buitenland om tot een zo zorgvuldig mogelijke en goed onderbouwde afweging te komen."

Het gaat in het beroepsprofiel onder meer over welke competenties en kernwaarden een accountant moet hebben. Wat zijn daar voorbeelden van?
"Als je ervan op aan kunt dat een accountant altijd zijn uiterste best doet om ethisch verantwoord te handelen, dan weet je dat de ondertekening van die accountant betrouwbaar is. Wij denken daarom dat ethisch gedrag, een onderzoekende geest en deskundigheid belangrijke kernwaarden moeten zijn van elke accountant. Wat betreft competenties: uit verschillende onderzoeken blijkt dat accountants goed functioneren als zij maatschappelijk georiënteerd zijn. Professioneel communicatief zijn, leiderschap tonen en multidisciplinair kunnen samenwerken, zijn ook voorbeelden van belangrijke competenties, evenals een goed ontwikkeld lerend en reflectief vermogen en professionele oordeelsvorming."

'Wij denken dat ethisch gedrag, een onderzoekende geest en deskundigheid belangrijke kernwaarden moeten zijn van elke accountant.'

Hoe zit het met de accountants in business? De Expertgroep Educatie heeft daarvoor geen beroepsprofiel geadviseerd, met onder meer als argument dat er ook geen 'chirurg in business' of 'advocaat in business' bestaat.
"Momenteel is het zo dat een accountant die bijvoorbeeld als cfo werkt en tien jaar lang geen wettelijke controle bij een oob heeft gedaan, meteen weer aan de slag kan als controlerend accountant. De Expertgroep Educatie vindt dat niet verantwoord. Het kernteam vindt dat het mogelijk moet blijven dat accountants werkzaam zijn in verschillende beroepen. Er wordt wel nagedacht over eisen die je kunt stellen in dit soort situaties."

Kun je al wat vertellen over specifieke wijzigingen voor AA's en voor RA's?
"We hebben de afgelopen tijd adviezen van experts, leden en stakeholders geanalyseerd. We zien veel verschillen in visies, maar ook veel overeenkomsten. In de eerste fase van de herijking kunnen we al een aantal zaken aanscherpen zonder een wetswijziging. We brengen nu goed in kaart wat we kunnen doen in een tweede fase, waarbij een wetswijziging tot de mogelijkheden behoort. We bestuderen de mogelijkheid om specialisaties in te voeren voor zowel RA's als AA's en we kijken ook naar de verschillende denkwijzen rondom de certificeringsbevoegdheid. Bij elke mogelijke wijziging wegen we weer af in hoeverre het bijdraagt aan de studeerbaarheid, de aantrekkelijkheid en relevantie van het beroep, en de toekomstbestendigheid."

Wat is de relatie tussen het beroepsprofiel en de opleiding tot accountant?
"Het beroepsprofiel beschrijft de werkvelden en de werkzaamheden van accountants, de belangrijkste competenties, en de opleiding waarover zij moeten beschikken. De CEA gebruikt het beroepsprofiel als basis voor het maken van de eindtermen van een opleiding tot accountant. We zijn parallel aan ons proces daarom ook voortdurend met hen in overleg."

Wat is de relatie tussen het beroepsprofiel en permanente educatie?
"Onderdeel van het beroepsprofiel is een uitleg over de noodzaak voor een leven lang leren door middel van permanente educatie. In het herijkte beroepsprofiel wordt hier meer aandacht aan besteed. Zowel het PE-systeem als de Kennistoets worden geëvalueerd door de NBA. De uitkomsten van die evaluatie worden ook meegenomen in het proces."

Hoe zit het met de beroepstitels RA en AA? Staan er op dat vlak veranderingen op stapel, zoals het Expertrapport Educatie adviseert?
"Het beroepsprofiel beschrijft onder meer de opleiding die men nodig heeft om zich in het register van de NBA in te schrijven en de accountantstitel te verkrijgen die van toepassing is.

'Om iets te veranderen in de titulatuur is een wetswijziging nodig en dat kan niet op korte termijn.'

Om iets te veranderen in de titulatuur is een wetswijziging nodig en dat kan niet op korte termijn. De NBA moet naast het rapport van de Expertgroep Educatie ook andere zienswijzen meenemen in toekomstige besluitvorming over de titulatuur.
We zien de herijking dan ook als een proces dat twee fasen kent. In de eerste fase beginnen we met een herijking waar geen wetswijziging voor nodig is. In de tweede fase zullen we wederom met alle stakeholders verkennen wat qua titulatuur wenselijk is op de lange termijn."

Hoe ziet het proces er de komende maanden uit?
"De komende maand is het kernteam nog druk bezig met de dialogen met stakeholders. Op basis van die dialogen ontstaat een ontwerpverordening en een uitleg van het beroepsprofiel. We maken daarin onderscheid tussen fase 1 en fase 2. Deze stukken worden gepubliceerd, waarna een roadshow langs stakeholders begint, inclusief landelijke bijeenkomsten en debatten om een zo breed mogelijke groep stakeholders actief te betrekken. Iedereen kan vanaf de publicatie op de stukken reageren. Na het verwerken van alle feedback gaat de verordening ter goedkeuring naar het NBA-bestuur. Mid-april wordt de verordening gepubliceerd, waarna leden nog vier weken de tijd hebben om via het formele consultatieproces amendementen in te dienen. Op 2 juni wordt de geamendeerde verordening gepubliceerd en op 16 juni 2025 wordt de verordening ter stemming gebracht op de ledenvergadering."

Wanneer zijn jullie als kernteam tevreden?
"We streven ernaar een beroepsprofiel te maken dat klaar is voor de toekomst, waarin zowel vakgenoten als de samenleving zich kunnen herkennen. Een profiel dat de veelzijdigheid van ons boeiende, actuele en uitdagende vakgebied weerspiegelt. Het moet een inspirerend fundament zijn voor een opleiding die zowel aantrekkelijk als praktisch haalbaar is, waar theorie en praktijk goed samenkomen. Daarnaast willen we dat het een leven lang leren stimuleert, doordat het vorm en inhoud geeft aan effectieve en innovatieve permanente educatie."

• Huidige beroepsprofiel
• Samenstelling Kernteam Herijking Beroepsprofiel
• Rapport Expertgroep Educatie: Tijd voor heldere keuzes
• Rapport NBA en CEA: Stip aan de horizon
• NBA-themapagina Herijking Beroepsprofiel