Het video-interview is onderdeel van een nieuwe reeks van de NBA, onder de titel Getekend. Interviewer Janine Abbring kijkt met een aantal accountants naar wat er gebeurt onder de oppervlakte van het beroep.

Met hun eigen ervaringsverhalen gaan zij in op de overwegingen, karaktereigenschappen en dilemma's van de beroepspraktijk. Accountant Thijs Smit, voormalig intern accountant bij onder meer Ahold en SNS REAAL, is de eerste geïnterviewde in de reeks.

Ahold-zaak

Smit speelde een cruciale rol in het Ahold-schandaal, dat in 2003 aan het licht kwam. Het bleek een van de grootste boekhoudschandalen in Europa. Bij het supermarktbedrijf kwamen misstanden aan het licht bij de Amerikaanse dochteronderneming U.S. Food Service. Smit ontdekte bovendien smeergeldbetalingen door een Zuid-Amerikaanse dochtermaatschappij en een managementfraude over eigendom en aansturing van de Scandinavische dochter ICA.

De winsten als gevolg van de misstanden waren opgeblazen, waardoor het beurssucces groter was, dan gerechtvaardigd op basis van de werkelijkheid. Ahold manipuleerde de financiële cijfers door de inkomsten bij U.S. Foodservice met honderden miljoenen dollars te overdrijven. Dit werd bereikt door valse omzetcijfers op te geven, vooral door kortingen van leveranciers verkeerd te verwerken.

Voor de fraude was het management verantwoordelijk. Hoge leidinggevenden, zoals ceo Cees van der Hoeven en cfo Michiel Meurs, moesten als gevolg van het bewust verdoezelen van de ware financiële situatie van het bedrijf het bedrijf verlaten en werden later strafrechtelijk veroordeeld.

Onderbuikgevoel

Thijs Smit trad in 2000 aan. In het interview vertelt Smit dat hij in april 2002 voor het eerst voelde dat er iets verkeerd was. Op dat moment kreeg hij lucht van onregelmatigheden over de rol van Stein Erik Hagen, de Noorse ceo van dochter ICA.

'In het interview vertelt Smit dat hij in april 2002 voor het eerst voelde dat er iets verkeerd was.'

Smit leidde daarop een intern onderzoek, dat een halfjaar duurde. Het tweede signaal, in juni 2002, betrof het gerucht van smeergeldbetalingen bij de Zuid-Amerikaanse dochter Disco. Na de zomer ontdekte Smit bovendien dat er sprake was van zogenaamde sideletters, waarmee Ahold de eigendom en controle claimde over dochter ICA die het als aandeelhouder niet bezat. Daarmee was de markt verkeerd geïnformeerd. De betrokkenen begrepen dat dat het vertrouwen van beleggers in de onderneming onderuit zou halen. Tegelijk was duidelijk dat dit met de raad van commissarissen en de accountant moest worden gedeeld.

Onderbuik

Smit vertelt in het interview zijn verhaal als intern accountant. Hij gaat in op hoe hij cruciale beslissingen kon nemen door zijn onderbuikgevoel te volgen. Hij besprak zijn bevindingen met cfo Meurs en later ook met ceo Van der Hoeven.

In de formele positionering bezat Smit een onafhankelijke rapportagelijn met de raad van commissarissen. Daar stond echter spanning op, toen zijn rechtstreeks leidinggevende in de raad van bestuur zich tegen een melding van het bestaan van de sideletters verzette. "Ik wilde hoe dan ook samen met de legal counsel dat dat gemeld werd aan de commissarissen, zodat die als onafhankelijke toezichthouder konden oordelen. Maar dat duurde zo lang en Van der Hoeven wilde niet. Dus voordat de raad van commissarissen formeel werd ingelicht, heb ik al informeel de extern accountant ingelicht." Smit lichtte controlerend accountant Roger Dassen van Deloitte persoonlijk in.

De gedragsregels en de geest van het beroep

Dat laatste is een voorbeeld van hoe Smit het gevecht aanging, door soms ook de voorgeschreven procedure op morele gronden te omzeilen. Immers, hij oordeelde dat het topmanagement niet zuiver in de wedstrijd zat en vond het belangrijker dat Deloitte goed voorbereid was, als het nieuws over de boekhoudfraude en de sideletters naar buiten zou komen.

'Als jij altijd binnen de lijntjes kleurt en je hebt tegenover jou mensen die zich niet aan de regels houden, wordt het lastig om je punt te maken.'

Smit ziet daar een les in, voor zowel interne als externe accountants: "Als jij altijd binnen de lijntjes kleurt en je hebt tegenover jou mensen die zich niet aan de regels houden, wordt het lastig om je punt te maken. Nou, dan ben ik bereid om af en toe ook eens buiten de lijntjes te kleuren."

Voor Smit heeft dit te maken met zijn achtergrond - hij is opgegroeid in de stad Groningen, maar de wortels van zijn familie liggen in Oost-Groningen, waar "achterdocht tegen de autoriteiten zit ingebakken". Een gezonde omgang met weerstand is voor hem dan ook de belangrijkste uitdaging voor accountants. "Dat zou in onze opleiding beter moeten." Hij legt uit hoe hij omgaat met de kritiek: "Ik absorbeer het signaal, knik vriendelijk, maar maak tegelijk een aantekening dat we er extra onderzoeksuren in zullen steken."

Persoonlijke dilemma's

Als gevolg van de onderzoeken van Smit kwam het Ahold-schandaal versneld in de openbaarheid. Het instorten van de beurskoers van Ahold maakte de opties van het topmanagement waardeloos - ook de opties waarover Smit zelf op dat moment reeds belasting had betaald.

'Geld kun je elke dag verdienen, maar je integriteit kun je maar één keer verliezen.'

Gevraagd of hij zijn winst op de opties ooit in zijn overwegingen heeft genomen, reageerde hij resoluut: "Je doet dit vak niet voor het geld. Geld kun je elke dag verdienen, maar je integriteit kun je maar één keer verliezen."
Na zijn tijd bij Ahold speelde Smit een soortgelijke rol bij SNS REAAL, dat door vastgoedwaarderingen van dochter Property Finance in de problemen kwam.

Lessen voor de beroepsgroep

Voor beroepsgenoten en studenten pleit Smit voor een focus op mensenkennis. "Iedereen denkt dat accountancy gaat om controls, procedures en grootboeken. The boring stuff dus en dat heb ik een aantal jaren ook mogen doen. Maar in de kern is het een vak van mensen. Met mensen omgaan, in situaties met weerstand. Dat maakt het vak leuk."

Smit blikt ook persoonlijk terug op zijn rol bij het aan het licht brengen van het beursschandaal. "Het was een intense periode. Door de vragen van Janine Abbring ben ik heel chic gedwongen om erover na te denken. Ze vroeg me waar ik de druk voelde. Dat zette me aan het denken. Ik realiseerde me dat deze processen enorme consequenties hebben gehad voor mijn relaties, mijn gezondheid, mijn privéleven. Dat je als accountant een prijs betaalt, dat is me nu duidelijk geworden."