Wilbert Geijtenbeek

SIGNA Gruppe is een conglomeraat van nagenoeg duizend vennootschappen, die actief was in de handel en exploitatie van commercieel vastgoed in vooral Oostenrijk en Duitsland. Oprichter René Benko gold tot voor kort als de vierde rijkste Oostenrijker, met een geschat vermogen van 5,5 miljard euro. In november 2023 werd uitstel van betaling aangevraagd en recent viel het doek voor het concern.

'Hoewel het Oostenrijkse recht dat verplicht, publiceerde SIGNA geen geconsolideerde jaarrekening.'

Dat wil zeggen: voor de voornaamste vennootschappen van het concern. De onderneming is namelijk een lappendeken van vennootschappen waarvan de meeste het predikaat kleine Kapitalgesellschaft kregen. Die zijn volgens het Oostenrijkse Unternehmensgesetzbuch vrijgesteld van jaarrekeningpublicatie en dus van controleplicht. Hoewel het Oostenrijkse recht dat verplicht, publiceerde SIGNA geen geconsolideerde jaarrekening. Dat is niet alleen opmerkelijk, maar maakt ook dat de curatoren grote moeite moeten doen om de precieze omvang van het bankroet in kaart te brengen. Nu al is zeker dat SIGNA's ondergang het grootste faillissement in de geschiedenis van het alpenland is.

Inzicht in de groep ontbreekt

Dat roept dan ook veel kritiek op in Oostenrijk. Prof. dr. Reinhard Dobusch van de Universität Innsbruck schreef er een vlammend artikel over in het financieel-economische weekblad Trend. Daarin beklaagt hij zich over de gebrekkige transparantie van het concern, dat naar raming van de Amerikaanse bank J.P. Morgan dertien miljard euro van kredietverstrekkers leende. "Geen spoor van transparantie. Niemand heeft enig inzicht in wat hier precies is gebeurd: niemand die het faillissement heeft geobserveerd; niemand die er bovenop zit. Zelfs niet degenen die geld in deze zakelijke jungle steken en aan wie Signa nu iets is verschuldigd."

Het piramidespel

De vastgoedportefeuille van SIGNA draaide op een tweetaktmotor: Met één dochtermaatschappij kocht het kwakkelende warenhuisketens op, inclusief het onroerend goed.

'Saillant detail is dat SIGNA in coronatijd zijn kwakkelende retailwerk- maatschappijen liever met cashinjecties dan met huurver- lagingen steunde.'

Dat parkeerde SIGNA vervolgens in een andere dochter, die als huurbaas voor de winkelketens ging optreden en de huurtarieven drastisch verhoogde. De vastgoeddochter liet vervolgens het vastgoed hoger taxeren, wat eenvoudig was gezien de op papier hogere huuropbrengsten. Met een vers taxatierapport op zak haalde het bedrijf meer geld op, waarmee de groep nieuwe acquisities deed. Dobusch noemt dat de Kauf-Vermiet-Aufwertung-Kredit-Spirale.

Saillant detail is dat SIGNA in coronatijd zijn kwakkelende retailwerkmaatschappijen liever met cashinjecties dan met huurverlagingen steunde. Immers: huurverlaging betekende een lagere huuropbrengst voor de vastgoeddochter, wat betekende dat de portefeuille moest worden afgewaardeerd. Daarmee zou een breuk van de bankconvenanten dreigen. Dat laatste bleek vorig jaar onvermijdelijk.

SIGNA in Nederland

De SIGNA Gruppe was ook in de Nederlandse markt actief. Toen warenhuisketen Hudson's Bay in 2019 zijn Europese portefeuille in de verkoop deed, kocht SIGNA wel het Duitse Karstadt en Kaufhof en het Belgische Inno, maar niet de Nederlandse winkels. Wel bezat SIGNA een belang in Selfridges Group, de eigenaar van de Bijenkorf - dat belang verkocht het in november 2023. Ook vallen er Nederlandse vennootschappen onder de honderden entiteiten die tot de groep behoren. De voornaamste is SIGNA Sports United NV, dat via een reverse takeover met een SPAC aan de beurs in New York genoteerd is geraakt. KPMG is accountant van die naamloze vennootschap.

Blijkens de crediteurenlijst is ABN Amro Bank schuldeiser van de groep. Ook de van oorsprong Nederlandse investeerder Sander Arts is met zijn in Luxemburg gevestigde Orange Tulip Investments een van de crediteuren op de lijst van de curator.

Geen controleplicht

"Intransparantie was de methode van de SIGNA Gruppe", stelt Dobusch.

'De curatoren worstelen zich nu door een struikgewas van in elkaar verstrengelde SIGNA-vennootschappen.'

 SIGNA Holding GmbH, dat de hoogste vennootschap in de kerstboom was, werd ondanks een balanstotaal van 5,5 miljard euro gerekend tot 'kleine onderneming'. Het bedrijf beschouwde de holding als een zelfstandige entiteit, die los stond van de voornaamste dochtermaatschappijen. Voor deze kleine Kapitalgesellschaft gold geen controleplicht en daarop ontbrak toezicht, beklaagt Dobusch zich. "De curatoren worstelen zich nu door een struikgewas van in elkaar verstrengelde SIGNA-vennootschappen. […] Waarom is er geen overkoepelende, over alle SIGNA-ondernemingen geïntegreerde balans?"

De accountants

KPMG was accountant van de voornaamste, inmiddels failliete, dochtervennootschappen SIGNA Prime en SIGNA Development. De laatst gedeponeerde jaarrekening van de 'kleine' holding werd door BDO^* vrijwillig geprüft. De laatste jaarrekening van de holding betreft die van boekjaar 2021.

Aanpassingen

Prof. Dobusch pleit in het artikel in het Oostenrijkse tijdschrift Trend voor aanscherping van de wet. Kleine ondernemingen, die aan twee van de drie omvangscriteria voldoen (omzet kleiner dan € 10 miljoen, een loonlijst met minder vijftig werknemers en een balanstotaal met minder dan € 5 miljoen), worden voor de Oostenrijkse wet beschouwd als klein. Hij pleit ervoor om voor GmbH's te rekenen als grote onderneming als een van de drie criteria meer dan vijf keer wordt overschreden, "ongeacht de andere indicatoren". Daarnaast pleit Dobusch voor strengere boetes en meer toezicht.

Op 29 januari heeft ook het warenhuisbedrijf KaDeWe (Kaufhaus des Westens) faillissement aangevraagd. Dat meldt de Süddeutsche Zeitung.

* BDO heeft een goedkeurende verklaring afgegeven. Het document is in bezit van de redactie.