Irene Kramer

Recht wordt in Nederland  gesproken door een meervoudige kamer van tenminste drie leden bij zware of ingewikkelde zaken. Naast rechterlijke leden ('raadsheren') kent een aantal van die kamers ook deskundigen uit de praktijk, die geen lid zijn van de rechterlijke macht. Bij de Accountantskamer zijn dat de accountantsleden en bij de Ondernemingskamer heten deze deskundigen 'raden'. Zo'n raad kan een accountant zijn, maar ook een deskundige met een andere expertise die belangrijk is voor de Ondernemingskamer. De leden van de rechterlijke macht zijn altijd in de meerderheid bij de behandeling van een klacht of zaak.

Misschien wel één van de meest serieuze bijbanen van accountants, de accountant als 'rechter'. De geïnterviewden benoemen de enorme informatieverwerkingscapaciteit die nodig is om door de bomen van een zaak het bos te blijven zien. Eervol is het ook, want het moet uiteindelijk de Kroon behagen om deze deskundigen uit de praktijk te (her)benoemen.

Andere wereld

Prof. dr. Niels van Nieuw Amerongen RA was ruim vier jaar accountantslid van de Accountantskamer. "Een veeleisende bijbaan om te hebben", zegt hij daarover. Zijn benoeming als Kreston Netherlands hoogleraar mkb accountancy aan Nyenrode Business Universiteit, in combinatie met zijn rol als partner bij V&A accountants-adviseurs, deed hem beslissen niet te gaan voor een tweede termijn. Dat was niet omdat het niet leuk of interessant was, integendeel. "De ervaring is onbetaalbaar", stelt hij.

"De samenwerking met juristen brengt je in een andere wereld en dat is verrijkend. Dat zit hem bijvoorbeeld in het belang van hoe je dingen opschrijft als accountant, in e-mailverkeer of gespreksverslagen: Als bewijsmateriaal schetst dat een bepaalde context en vanuit de praktijk zijn accountants zich daarvan doorgaans niet zo bewust. Bij hen ligt de focus meer op de dossiervorming van specifieke opdrachten, dan op de structurering van e-mailverkeer", aldus Van Nieuw Amerongen.

'Als lid van de Accountantskamer moet je nieuwsgierig zijn, willen weten hoe dingen zitten.'

"Als lid van de Accountantskamer moet je nieuwsgierig zijn, willen weten hoe dingen zitten. Dat kan gaan om meer juridisch punctuele punten, onderliggende fenomenen of de bijdrage van jurisprudentie op een vraagstuk. Duiding van concrete toepassing van de COS, daaruit haalde ik altijd voldoening. Denk aan COS 4410 en wat als significante aangelegenheid kwalificeert bij samenstellingsopdrachten."

Dienstig aan vennootschap

Als bijzondere Kamer van het Gerechtshof Amsterdam is de Ondernemingskamer (OK) landelijk bevoegd tot het behandelen van geschillen tussen partijen betrokken bij Nederlandse ondernemingen en instellingen. Spraakmakende zaken rond Centric, Strukton en Triodos halen het nieuws in 2023, maar de meeste OK-zaken hebben betrekking op mkb- en familiebedrijven.

71 procent van de uitspraken betreft enquêteprocedures, over het instellen van onderzoeken naar en vaststellen van vermeend wanbeleid, en 14 procent betreft zaken op grond van de Wet op de ondernemingsraden. In het belang van de vennootschap kan de Ondernemingskamer in enquêteprocedures onmiddellijke en verstrekkende voorzieningen treffen, zoals het schorsen of ontslaan van bestuurders en commissarissen, respectievelijk het benoemen daarvan. Hierbij kan de kennis en ervaring van accountants van pas komen.

Ego

Mr. drs. Gosse Boon RA is één van de vier raden van de Ondernemingskamer met een accountantstitel. De anderen zijn alle drie professor en als openbaar accountant werkzaam (geweest) bij een grote accountantsorganisatie. Als voormalig cfo en bestuurder (onder andere bij Unilever, Nutreco) en nu als commissaris bij Albron, Koninklijke BAM Groep en KPMG, brengt hij ervaring mee die complementair is aan die van de rechters. "De bestuurskamer naar de Ondernemingskamer brengen", noemt hij het. "Met kennis van governance, stakeholder management en boardroom dynamics, naast de financiële kennis en ervaring als een accountant in business. Maar misschien nog wel belangrijker voor deze rol is de persoonlijke kwaliteit om goed te kunnen luisteren, je oordeel uit te stellen en niet voortijdig positie in te nemen. Je moet je ego in check hebben. Grote ego's gedijen hier niet", aldus Boon.

'Misschien nog wel belangrijker voor deze rol is de persoonlijke kwaliteit om goed te kunnen luisteren, je oordeel uit te stellen en niet voortijdig positie in te nemen.'

"Dit is het leukste werk dat ik op dit moment doe. De Ondernemingskamer is een intellectueel stimulerende werkomgeving, met gemotiveerde en hoog gekwalificeerde collega's en samen leveren we een maatschappelijke bijdrage aan het oplossen van een conflict. Of dat is door daadwerkelijk te komen tot een uitspraak, of - beter nog - partijen bij elkaar te brengen en te overtuigen er minnelijk samen uit te komen."

Omgekeerde anciënniteit

'Raadkameren' is het overleg dat rechters en raden samen met de griffier voeren na afloop van een zitting, om tot een uitspraak te komen. Dat overleg is de apotheose van het proces en van hoge kwaliteit, stelt Boon. "In enquêteprocedures gaat het dan om het in gezamenlijkheid vaststellen of er gegronde redenen zijn om te twijfelen aan een juist beleid of een juiste gang van zaken. Iedere stem heeft daarbij hetzelfde gewicht en er is groot onderling respect en interesse voor elkaars perspectief. De volgorde van spreken is naar omgekeerde anciënniteit, naar het aantal jaren van OK-betrokkenheid: de 'jongste' spreekt eerst. Zo wordt de kans op groepsdenken en authority bias verkleind. 

Leren van tuchtrecht

Van Nieuw Amerongen moet nog iets van het hart. "Ik heb van dichtbij gezien wat het voor accountants betekent om 'naar Zwolle' te moeten gaan.

'Ik vind dat we ruimte moeten maken in de accountantsopleiding nieuwe stijl om meer systematisch te leren van tuchtrecht-casussen.'

Die accountant maakt een steile leercurve door en de dag blijft de betrokken accountant waarschijnlijk altijd bij. Ik vind dat we ruimte moeten maken in de accountantsopleiding nieuwe stijl om meer systematisch te leren van tuchtrecht-casussen: leren van de fouten van anderen, om te voorkomen ze zelf te maken. In de kanteling naar kritieke beroeps- en leersituaties, zoals CEA & RPO voorstaan, is dit de kans om te leren van de praktijk in optima forma."

Young Profs kunnen zich nog opgeven voor het event Leren van tuchtrecht op 6 oktober 2023, waar ze 'in Zwolle' een inkijkje krijgen in het functioneren van de Accountantskamer en het tuchtrecht. 

Dit is deel vier in een reeks artikelen over nevenfuncties van accountants. Eerder verschenen bijdragen over de accountant als docent, als commissaris en als buitenpromovendus.