Peter Diekman

In juni 2023 heeft de Public Company Accounting Oversight Board (PCAOB) een voorstel gepubliceerd voor aanpassing van de Amerikaanse controlerichtlijn AS 2405 (Auditing Standard 2405). Deze richtlijn, of controlenorm, heeft nu nog als titel Illegal Acts by Clients. Voorgesteld wordt om deze titel te wijzigen in A Company’s Noncompliance With Laws and Regulations. Op het eerste gezicht wellicht een onschuldige wijziging, totdat kennis wordt genomen van de gedetailleerde wijzigingen in de richtlijn. De voorgestelde wijzigingen in de richtlijn zijn nog niet definitief en zijn aan de beroepsgroep voorgelegd voor commentaar.

Een saillant punt is dat twee van de vijf board members van de PCAOB tegen het voorstel zijn dat door de drie overige leden wordt gesteund. Het doel is om bij de jaarrekeningcontrole de focus op niet-naleving van wet- en regelgeving meer rigide te maken, door aanvullende eisen te stellen aan de manier waarop de accountant moet reageren bij aanwijzingen voor niet-naleving van wet- en regelgeving.

Relevant in Nederland

Voor Nederlandse accountants zijn de regels van de PCAOB relevant wanneer de accountant betrokken is bij de controle van de jaarrekening van een entiteit die een beursnotering in Amerika heeft. Dat geldt ook voor de controle van een  dochteronderneming van een Amerikaans beursfonds in Nederland. In die gevallen wordt de controlenorm bepaald door de PCAOB, die in voorkomende gevallen accountantsorganisaties in Nederland ook toetst op de naleving van deze norm.

Tegenstanders van de wijziging van AS 2405 wijzen op de significante toename van de werkdruk tijdens de controle en de daarmee verband houdende extra controlekosten. Voorstanders stellen dat het belang van de investeerders in Amerikaanse beursfondsen moet prevaleren, ongeacht de extra kosten die deze wijzigingen met zich meebrengen. In gecontroleerde en goedgekeurde jaarrekeningen mogen geen afwijkingen voorkomen van materieel belang, die hadden kunnen worden gezien door de accountant als deze meer specifieke werkzaamheden zou hebben uitgevoerd, aldus de voorstanders.

Breed uitgelegd

Van belang is om op te merken dat noncompliance with laws and regulations breed wordt uitgelegd door de PCAOB. Het betreft alle vormen van noncompliance die een mogelijk direct, maar ook een indirect effect hebben op de jaarrekening. Fraude wordt als een vorm van noncompliance with laws and regulations gezien en is daarvan een deelverzameling.

'Wanneer de wijzigingen in AS 2405 worden doorgevoerd, zal dit leiden tot een significante toename van controlewerkzaamheden voor de accountant.'

Wanneer de wijzigingen in AS 2405 worden doorgevoerd, zal dit leiden tot een significante toename van controlewerkzaamheden voor de accountant. Vrijwel elke overtreding van wet- en regelgeving zal moeten worden onderzocht en de mogelijke effecten daarvan op de jaarrekening zullen moeten worden geëvalueerd.

Eisen aan accountant

De accountant dient straks aan drie eisen te voldoen:

• Alle incidenten van niet-naleving van wet- en regelgeving met een direct en indirect effect op de jaarrekening moeten worden geïdentificeerd. Onder de laatste zaken vallen onder meer milieuovertredingen, of zaken die de gezondheid van medewerkers en omwonenden kunnen aantasten.
• De omstandigheden moeten door de accountant worden geëvalueerd. Dit komt erop neer dat de accountant de achtergrond van de overtreding en de omstandigheden waaronder de overtreding kon plaatsvinden onderzoekt. Het directe en indirecte effect op de jaarrekening moet dan door de accountant worden geanalyseerd.
• De accountant dient ten slotte de bevindingen te rapporteren aan het management en het audit comité. Afhankelijk van de reactie van het management en het audit comité bepaalt de accountant de consequenties voor de controleverklaring en of de controle al dan niet kan worden gecontinueerd.

Hierbij geldt dat de accountant zowel de kwantitatieve als de kwalitatieve materialiteit in acht moet nemen. Dit betekent dat niet-naleving van wet- en regelgeving die niet kwantitatief, maar wel kwalitatief materieel is en dus het beeld van de jaarrekening niet verstoort, wel moeten worden onderzocht en gerapporteerd aan het management en het audit comité.

'Ook bij vermeende niet-naleving van een wet, is het nog maar de vraag hoe een rechter de uiteindelijke afweging maakt.'

Niet-naleving van wet- en regelgeving is altijd al een heikel thema in de accountantscontrole. De accountant is immers geen jurist en de controle is er niet op gericht of alle relevante wetten worden nageleefd. Ook bij vermeende niet-naleving van een wet, is het nog maar de vraag hoe een rechter de uiteindelijke afweging maakt. Wel maakt de jurisprudentie duidelijk dat niet-naleving van wet- en regelgeving tot zeer grote financiële consequenties kan leiden, die van materiële invloed kunnen zijn voor het beeld van de jaarrekening.

Externe deskundigen

Het voorgaande maakt dat de accountant vaker en sneller extra deskundigheid aan het controleteam zal moeten toevoegen. Ook zal de accountant mogelijk gebruik maken van deskundigen binnen de gecontroleerde entiteit, of deskundigen die door de entiteit zijn aangetrokken. De controlenormen rond de kwaliteitsbeheersing van de controle, het gebruik maken van deskundigen die door de entiteit zijn aangetrokken en die door de accountant zelf zijn aangetrokken, krijgen daarmee een extra lading.

In het voorstel van de PCAOB wordt ook inderdaad over 'technische' of 'chemische' deskundigheid gesproken. Ook zal meer specifieke juridische kennis aan het controleteam moeten worden toegevoegd. Mogelijk zijn er ook andere deskundigheden (medisch, geologisch, of gedragswetenschappelijk e.d.) nodig. Het blijft een interessante vraag hoe de accountant de toegepaste andere deskundigheden ooit goed inhoudelijk kan beoordelen, leidend tot voldoende en geschikte controle-informatie.

De Nederlandse component-accountant die betrokken is bij de controle van een Amerikaanse entiteit moet twee specifieke bevestigingen aan de groepsaccountant geven:

• Bevestigen dat de component-accountant een aanwijzing van niet-naleving van wet- en regelgeving, inclusief fraude, zal rapporteren aan de groepsaccountant in overeenstemming met de instructies van de groepsaccountant;
• Een bevestiging van de component-accountant dat alle niet-naleving van wet- en regelgeving, aanwijzingen of verdenkingen daarvan (inclusief fraude), of aanwijzingen die op enig andere wijze ter kennis van de component accountant zijn gekomen, zijn gerapporteerd aan de groepsaccountant.

De PCAOB stelt hierbij nadrukkelijk dat deze twee bevestigingen, die kennelijk bij aanvang en bij het afsluiten van de controle moeten worden gegeven, benadrukken dat de controle is uitgevoerd op basis van de normen die de PCAOB stelt.

Niet onlogisch

Er is veel rumoer over de voorstellen van de PCAOB. De grote Amerikaanse accountantsorganisaties zijn fel tegen deze voorstellen en hebben hun cliënten zelfs gevraagd ertegen te protesteren bij de PCAOB (zie ook de recente opinie van Peter Schimmel).

Toch zijn de voorstellen helemaal niet zo onlogisch. Uiteindelijk dient een goedgekeurde jaarrekening vrij te zijn van materiële afwijkingen. Dat geldt ook voor de zogenaamde contingent liabilities, ofwel de 'niet uit de balans blijkende verplichtingen'.

'De controlekosten zullen stijgen en die zijn een inherent gevolg van de maatschappelijke verantwoordelijkheid van ondernemingen.'

Met grote Nederlandse zaken als bij Tata Steel in IJmuiden en Chemours in Dordrecht, of de jarenlange gaswinning door de NAM in Groningen en alle financiële consequenties die daaraan zijn verbonden in het achterhoofd, mag duidelijk zijn dat bij doorvoering van de gewijzigde controlestandaard het werk van de accountant zal toenemen. Bij geen van deze drie gevallen zijn de maatschappelijke kosten en overig leed duidelijk. En een analyse van deze kosten is erg moeilijk te maken.

De vraag kan daarmee worden gesteld, of de accountant op basis van de voorgestelde aanpassing van AS 2405 nog wel tot een afgerond oordeel over de getrouwheid van de jaarrekening kan komen.

De controlekosten zullen stijgen en die hogere kosten zijn een inherent gevolg van de maatschappelijke verantwoordelijkheid van ondernemingen. Dat de accountant meer zal moeten controleren, is daarvan een onlosmakelijk en logisch gevolg.