Peter Steeman

Op basis van het convenant, dat in juni 2012 werd gesloten, levert de Belastingdienst anonieme casussen aan de AFM, het BFT en de NBA over gevallen waarin accountants gedrags- en beroepsregels hebben overtreden. Dan gaat het bijvoorbeeld om het niet melden van ongebruikelijke transacties, of het verstrekken van een accountantsverklaring bij een jaarrekening terwijl er onvoldoende informatie verzameld is.

'Plat gezegd komt het er op neer dat de Belastingdienst wil dat accountants hun werk goed doen.'

Als de toezichthouders tot dezelfde conclusie komen, kunnen ze om de identiteit vragen en maatregelen nemen die binnen de bevoegdheid van de desbetreffende toezichthouder vallen. Dat kan een waarschuwing zijn, een boete, het intrekken van een vergunning, maar ook de accountant uitnodigen voor een gesprek. Waarom doet de Belastingdienst dit? Plat gezegd komt het er op neer dat de Belastingdienst wil dat accountants hun werk goed doen. Hoe beter het accountantsdossier, hoe minder de Belastingdienst zelf hoeft uit te zoeken.

Niet actief op zoek

"De Belastingdienst gaat niet actief op zoek naar ontoelaatbaar gedrag van accountants", stelt Bart Jonker. Hij is accountant bij de Belastingdienst en binnen de dienst Vaktechniek voorzitter van het Adviescollege Ontoelaatbaar Gedrag Accountants. "In hun werk steunen controlemedewerkers op het werk dat accountants voor hun cliënt of werkgever hebben gedaan. Daarnaast controleren we aangiften van accountants en hun onderneming of vennootschap. Als we een vermoeden van ontoelaatbaar gedrag hebben, kunnen we op meerdere manieren reageren. Dat varieert van een reflectiegesprek met de accountant - gevoerd door de controlemedewerker of als we het ernstiger vinden door de regiodirecteur en een specialist - tot het opleggen van een boete bij een beboetbaar feit. Als het om een strafbaar feit gaat, kan het resulteren in een onderzoek door de FIOD of een melding bij het Openbaar Ministerie. Sinds 2012 is daar dus een extra reactiemogelijkheid bij gekomen. Ontoelaatbaar gedrag kan sindsdien ook bij de AFM, het BFT en de NBA gemeld worden."

Over de aard van de overtredingen zwijgt Jonker als het graf. Hij spreekt van "flagrante normoverschrijdingen, waarbij de wet- en regelgeving niet is nageleefd en het maatschappelijk verkeer ernstig benadeeld wordt. Dat gebeurt gelukkig niet vaak. Over het algemeen zijn we heel tevreden over accountants".

Ontheffing geheimhoudingsplicht

Meerdere keren per jaren stuurt de Belastingdienst een casus naar één van de toezichthouders. Dat is geen kwestie van een muisklik, aldus Jonker. "Voor iedere melding van ontoelaatbaar gedrag moet de minister van Financiën een ontheffing van de geheimhoudingsplicht verlenen. We sturen daarom altijd eerst een geanonimiseerde casus. Pas als een toezichthouder daarop aanslaat, sturen we de persoonsgegevens van de accountant en zijn cliënt. Als een medewerker een vermoeden heeft dat er iets niet klopt, bespreekt hij het eerst binnen zijn kantoor. Hij krijgt daarbij hulp van het Adviescollege Ontoelaatbaar Gedrag Accountants. Uiteindelijk beslist de regiodirecteur of de casus wordt gemeld aan een van de convenantpartners."

'We weten niet wat er gebeurt nadat we een casus gemeld hebben, maar uit de reacties maak ik op dat men tevreden is over de kwaliteit van onze meldingen.'

Welke casus gaat naar welke toezichthouder? Het BFT is als toezichthouder op de naleving van de Wwft geïnteresseerd in accountants die ongebruikelijke transacties niet gemeld hebben. De AFM beoordeelt wettelijke controles die door accountantskantoren worden uitgevoerd en wil bijvoorbeeld weten of een externe accountant bij het verstrekken van een goedkeurende controleverklaring voldoende controle-informatie heeft verzameld. Aan de NBA meldt de Belastingdienst accountants die in hun eigen aangifte iets ernstig verkeerd hebben gedaan. Ook kan het gaan om het ten onrechte accepteren van een samenstelopdracht of het afgeven van een samenstelverklaring.

Over het functioneren van het convenant in de praktijk is Jonker tevreden, al maakt hij wel de kanttekening dat er vanwege regelgeving geen terugkoppeling van toezichthouders is over de verdere afhandeling. "We weten niet wat er gebeurt nadat we een casus gemeld hebben, maar uit de reacties maak ik op dat men tevreden is over de kwaliteit van onze meldingen."

Welkome aanvulling

Voor het BFT is het convenant een welkome aanvulling, laat toezichthouder Mike Mooij weten. "Het zijn concrete casussen die zeer goed bruikbaar zijn voor een Wwft-onderzoek. We houden ons niet alleen bezig met projectmatig en thematisch onderzoek, maar beoordelen ook signalen die we van ketenpartners ontvangen. Meldingen van ontoelaatbaar gedrag vallen in die laatste categorie. Het is een samenwerking waardoor de overheid als geheel efficiënter gaat werken." Toch pakt het BFT niet alle casussen op, aldus Mooij. "Soms omdat het een accountant of kantoor betreft waar we zelf al onderzoek naar hebben verricht. Ook stellen we geen onderzoek in als de accountant inmiddels niet meer actief is, of is uitgeschreven uit het register. Het kan ook zijn dat een zaak is verjaard. Deze casussen zijn meestal afkomstig uit boekenonderzoeken van de Belastingdienst bij ondernemingen. Het kan zijn dat een overtreding langer dan vijf jaar geleden heeft plaatsgevonden, de verjaringstermijn die voor de Wwft geldt."

De AFM houdt toezicht op accountantsorganisaties, terwijl de Belastingdienst gevallen van individuele accountants meldt. Past het daarmee wel binnen de scope van de AFM? Wel zeker, laat de toezichthouder weten. Een accountant is geen professional die op eigen houtje opereert, maar functioneert binnen het systeem van zijn of haar kantoor. Zo'n casus zegt dus wel degelijk iets over de organisatie. Het is een extra informatiebron - net zoals een nieuwsbericht in de media of een melding van een accountantsorganisatie - op basis waarvan de AFM haar toezicht uitoefent. De AFM heeft ook convenanten met het BFT en de SRA. In de meeste gevallen vraagt de AFM om de persoonsgegevens van de accountant. Hoe diep de toezichthouder er vervolgens induikt, varieert. In principe is alles mogelijk; van een normoverdragend gesprek tot het intrekken van de vergunning. Soms is een strenge brief aan de bestuurder van een kantoor al voldoende. We zien dat accountantsorganisaties daar heel serieus mee omgaan, aldus de AFM.   

Normoverdragend gesprek

Bij de NBA heeft het convenant in ruim tien jaar nog niet geleid tot een klacht bij de Accountantskamer. Daar is een aantal redenen voor, aldus Arjen Sukkel, coördinator juridische zaken bij de NBA. "Ook als accountantsregels zijn overtreden, kunnen er omstandigheden zijn waardoor we niet overgaan tot het indienen van een klacht. Bijvoorbeeld als het om een accountant gaat die bijna met pensioen is en een aantal kleine overtredingen in zijn aangifte heeft gedaan. Of om een accountant wiens handelen wel een tuchtzaak verdient, maar die ongeneeslijk ziek is. In zes gevallen hebben we met de accountant een normoverdragend gesprek gehad. Dat had ook te maken met het feit dat die zaken verjaard waren. Op dit moment zijn er wel twee tuchtzaken in voorbereiding."

'Ook als accountantsregels zijn overtreden, kunnen er omstandigheden zijn waardoor we niet overgaan tot het indienen van een klacht.'

Bestuursleden Monika Bankert en Annique van der Ha hebben de afgelopen jaren als onderdeel van hun werk binnen de juridische commissie van de NBA een aantal normoverdragende gesprekken gevoerd met accountants die over de schreef gingen. "Vaak zit er een verhaal achter", aldus Bankert. "Bijvoorbeeld problemen met geld. Er is bij de betrokkenen het besef dat ze iets verkeerds hebben gedaan. Ze schamen zich. Door de boete van de Belastingdienst hebben ze meestal hun les als belastingbetaler wel geleerd, maar het inzicht dat ze ook als accountant hebben gefaald is er niet meteen altijd."

Dankbaar werk

"Je wilt de bewustwording van accountants aanscherpen", stelt Van der Ha. "In veel gevallen heeft een accountant de rand opgezocht van wat mag. Hij moet inzien dat hij de beroepsregels heeft overtreden. In de praktijk schiet niemand in de verdediging. Er komt tijdens zo'n gesprek het inzicht dat ze beter hadden moeten nadenken. Dat je door de fiscus op de vingers wordt getikt is één ding, maar nu weet de NBA het ook. De meesten zijn blij dat ze schoon schip kunnen maken. Dat is ook het doel van een normoverdragend gesprek. Om iemand daarbij te helpen is heel bijzonder. Je krijgt een kijkje in iemands leven." Volgens Bankert is het dankbaar werk. "Je draagt bij aan de afronding van een pijnlijk proces."