Björn Remmerswaal

Vanaf 1 januari 2021 werken alle accountants met een nieuw PE-systeem. Het belangrijkste verschil: in plaats van het behalen van een verplicht aantal PE-uren per jaar, maakt elke accountant voortaan jaarlijks een eigen plan van aanpak, met persoonlijke leerdoelen en bijbehorende activiteiten.

Voorheen was het PE-systeem een input-based systeem, waarbij een accountant veertig PE-uren per jaar moest behalen, via geaccrediteerde cursussen. Het nieuwe systeem is volgens de NBA een output-based systeem; een model dat kwalitatief meet of bepaalde leerdoelen en competenties zijn ontwikkeld.

Het nieuwe PE-systeem kent een jaarlijkse cyclus. Leden schrijven voor 1 april een plan van aanpak, waarin zij hun werkzaamheden en bijbehorende resultaten beschrijven, plus een of meer leerdoelen per werkzaamheid. Ook geven zij aan welke leeractiviteiten zij willen verrichten. Uiterlijk 31 december rondt de accountant de PE-activiteiten af en reflecteert op wat het afgelopen jaar is gedaan, geleerd en bereikt. Tot slot geven alle accountants vóór 1 februari een PE-compliance-verklaring af op MijnNBA, waarmee zij verklaren het PE-portfolio te hebben opgesteld en daaraan invulling te hebben gegeven. Het PE-portfolio kan ook in de periode van een gebroken boekjaar worden bijgehouden, als dat beter aansluit bij het boekjaar of de HRM-cyclus binnen de eigen organisatie. 

De NBA doet steekproeven om te controleren of accountants hun portfolio op orde hebben. Bij zo'n steekproef bepaalt de NBA of het PE-portfolio 'voldoet' of 'voor verbetering vatbaar' is. In beide gevallen ontvangt het lid een brief met feedback over mogelijke verbeterpunten, om toe te passen in toekomstige PE-portfolio’s. De NBA steunt ook op uitslagen van kantoortoetsingen, uitgevoerd door de Raad voor Toezicht en de Reviewcommissie van de SRA. 

Inmiddels zijn alle accountants ruim een jaar over op het nieuwe PE-model van de NBA, dus tijd om de balans op te maken. De beroepsorganisatie meldt in een nieuwsbericht dat 19.000 PE-plichtige leden inmiddels een compliance-verklaring hebben afgegeven; een score van 98 procent van de PE-plichtige leden.

Sturing

Niet iedereen is al onverdeeld positief over het nieuwe systeem. Eric Mantelaers, partner bij RSM, laat op persoonlijke titel weten te twijfelen of alle accountants kunnen omgaan met de vrijheid die het systeem biedt. "Hoewel ik een liberaal in hart en nieren ben, heb ik inmiddels vaak ervaren dat sturing moet worden gegeven aan de onderwerpen die moeten worden bestudeerd en het bewaken van de minimale kwaliteit hiervan. De NBA heeft de mogelijkheid om verplichte cursussen in te zetten. Naar mijn mening moet dit steviger worden neergezet."

Volgens Mantelaers moet er meer centrale sturing zijn, bijvoorbeeld op onderwerpen als audit quality. "Dit onderwerp heeft terecht veel aandacht momenteel. Voor de verbetering hiervan is onder andere kennis van en ervaring met audit technology nodig. Hiervoor is kennis en inzicht nodig. Permante educatie kan een belangrijke bijdrage hieraan leveren, maar dit moet mijns inziens centraal worden aangestuurd. De NBA zou een visie moeten hebben op technologie en daarna kan dit worden verwerkt in verplicht te volgen cursussen. Dus hoewel ik normaliter voor vrijheid en flexibiliteit ben, gaat dit hier niet werken. De implementatie van audit technology wordt te lang op zijn beloop gelaten."

'De implementatie van audit technology wordt te lang op zijn beloop gelaten.'

Mantelaers legt uit dat die sturing binnen RSM wordt gegeven. Het bureau vaktechniek zoekt naar een grote gemene deler per soort accountant en op basis daarvan worden daar cursussen bij gezocht, die dan tijdens een jaarlijkse cursusweek worden gegeven. "Het restant kan dan door elke collega flexibel worden ingevuld."

Joan Zielhuis Vos, financial auditor bij een overheidsinstelling, denkt echter dat het nieuwe systeem juist goed past bij deze tijd. "Alles in ons vak verandert constant en je ziet dat accountants zich automatisch al steeds meer specialiseren. Je moet daardoor wel bijblijven, het vak vereist dat.

'De wereld is zo groot als je hem zelf maakt en daar biedt dit systeem ruimte voor.'

Veel mensen realiseren zich niet dat ze eigenlijk specialist zijn en dat zij al hun best doen om op de hoogte te blijven van alle ontwikkelingen die zij relevant vinden. Ik denk dat dit systeem mensen er bewuster van maakt dat zij meer leren dan ze denken."

Zielhuis Vos is ook niet bang dat accountants de vrijheid van dit systeem niet aankunnen. "De meeste accountants worden vanuit hun dagelijkse praktijk al gemotiveerd om bij te leren. De markt vraagt om bepaalde vaardigheden en die veranderen continu. En natuurlijk zul je mensen hebben die in de ogen van anderen 'het minimale' doen. Maar diegene is misschien weer ontzettend goed in bijvoorbeeld het maken van een dossier. De wereld is zo groot als je hem zelf maakt en daar biedt dit systeem ruimte voor."

Opstel bij de meester

Niet iedereen is van mening dat het systeem daadwerkelijk meer vrijheid biedt. Bob de Lange van Wattel Accountants ervaart het juist als schoolser en het staat hem tegen dat hij een "haast psychologisch rapport" moet opstellen. "Dat moet dan ook nog eens voor drie tot vijf leerdoelen. Al met al best nog wel een klus, die best wat tijd vraagt. En dat rapport moet ook nog op een ongelukkig moment, 1 februari, worden ingediend. Dit schiet wat mij betreft nogal door. Het is alsof je met je opstel bij de meester moet komen om een stickertje te krijgen. Waarom is het niet voldoende om aan te geven wat je gedaan hebt om je leerdoelen te bereiken en daarmee klaar? We zijn toch allemaal professionals die weten wat we doen? Nu is het allemaal een beetje kinderachtig."

De Lange is tegelijk niet louter negatief. "Er is meer vrijheid in het behalen van je permanente educatie, zoals de mogelijkheid om op de hoogte te blijven van actualiteiten door het doornemen van vakliteratuur, jurisprudentie, nieuwsbrieven enzovoort. Niet alles hoeft meer geaccrediteerd te zijn. Verder is er een kans dat het je minder tijd en geld kost." Maar hij vraagt zich wel af wat er gebeurt als het een keer misgaat. "Naar verwachting zal er in de toekomst ook een 'onvoldoende' oordeel gaan worden uitgedeeld. En dan? In het oude systeem was het duidelijk wat wel en niet mocht. Het is mogelijk dat er discussies gaan ontstaan tussen leden en toezichthouders over de portfolio's."

'Het is alsof je met je opstel bij de meester moet komen om een stickertje te krijgen.'

Therèse de Groot, financial controller bij de ANWB, merkt ook dat collega's vragen hebben over de toetsbaarheid. "Hoe bepaalt de NBA of accountants aan hun PE-verplichting voldoen? Wanneer is het goed genoeg? Ik merk bij veel mensen om mij heen dat ze de nieuwe systematiek erg lastig en wollig vinden. Als accountant wil je juist graag precies weten aan welke normen je moet voldoen. Ik vind het jammer dat ik mensen om me heen zie worstelen met het systeem, terwijl dit juist de mensen zijn die een hele actieve, lerende houding hebben. Misschien willen ze het wel té perfect doen."

Math Elissen, voorzitter van de kennisgroep Vaktechniek Toezicht bij de Belastingdienst, ziet potentieel misbruik als een mogelijk zwak punt van het nieuwe model. "Het is, denk ik, vrij eenvoudig om een mooi verhaal te schrijven en bijbehorende documentatie aan het portfolio toe te voegen, zonder daadwerkelijk met PE bezig te zijn geweest. Overigens gold dat ook voor het voormalige puntensysteem. Daar staat tegenover dat je van iemand die serieus met zijn vak bezig is, mag verwachten dat ook de persoonlijke professionele ontwikkeling hoog in het vaandel staat en diegene eigenlijk niet door regelgeving gedwongen zou moeten worden om daar een goede invulling aan te geven."

'Training on the job is een belangrijke leeractiviteit en dat kun je in de nieuwe systematiek goed kwijt.'

Aan de andere kant denkt Elissen juist dat het nieuwe systeem meer motivatie kan opwekken. "Omdat het portfolio een persoonlijk en weldoordacht karakter draagt, denk ik dat de positieve impuls die van de PE-activiteiten op het functioneren van de accountant uitgaat, groter zal zijn dan bij het vorige model. Ik hoop ook dat de accountant meer gemotiveerd met zijn PE-activiteiten bezig is."

De Groot voegt daaraan toe dat het systeem de mogelijk biedt om meer aan te sluiten bij de 'learning and development cyclus' binnen de eigen organisatie. "De nieuwe PE-systematiek biedt daar goed de ruimte voor. Bovendien kun je veel gerichter leeractiviteiten ondernemen, omdat je niet gebonden bent aan het stramien van PE-cursussen. Juist training on the job is een belangrijke leeractiviteit en dat kun je in de nieuwe systematiek goed kwijt", aldus De Groot.

Reflectiefase

De NBA geeft aan dat de reflectiefase van het nieuwe PE-systeem door leden nog gezien wordt als een lastig onderdeel. Begin 2022 organiseerde de beroepsorganisatie daarom zes webinars over reflectie, die allemaal volgeboekt waren.

Bij de Belastingdienst, waar accountants al sinds 2019 met het nieuwe PE-model werken, merkt Elissen ook dat dit onderdeel meer begeleiding nodig heeft: "De steekproefsgewijze toetsing van de portfolio's heeft geleerd dat met name het reflecteren op wat de PE-activiteiten hebben 'opgeleverd' best veel aandacht vraagt. Het is belangrijk dat er voldoende gelegenheid is om ook op deze toetsing te kunnen reflecteren. Om de leercirkel hier optimaal te laten functioneren is - naar behoefte - ook persoonlijk contact nodig", meent hij. "Hoewel de reflectie op het realiseren van de leerdoelen wel wat gewenning en inspanning vraagt, is ook deze activiteit belangrijk om bewust met je persoonlijke ontwikkeling bezig te zijn."

Zielhuis Vos denkt dat accountants die dit aspect van het nieuwe systeem lastig vinden, er ook aan kunnen denken dit in groepsverband te organiseren, zowel binnen hun eigen organisatie of met andere accountants, of als zelfstandigen onder elkaar. "Je zou dit in de vorm van een soort kringgesprek, of een open gesprek kunnen doen, een soort intervisie. En dat zou prima te organiseren zijn via bijvoorbeeld de communities en misschien ook kunnen worden aangejaagd vanuit de faculties. Ik denk dat veel accountants er baat bij kunnen hebben om dat zo te organiseren en dat het tot veel inzichten leidt."