Tjibbe Bosman en Jan Bouwens

Op vrijdag 25 september deed het FD kond van een onderzoek verricht door  belangenbehartiger MidkapNL, waarin deze organisatie spreekt over een stijging van de accountantskosten voor het controleren van de jaarrekening sinds 2014 van maar liefst 129,6 procent. Dit ligt volgens MidkapNL aan een gebrek aan concurrentie en keuze tussen de oob-accountantskantoren. Er kan een aantal opmerkingen worden gemaakt bij deze cijfers.

Selectie

Ten eerste, MidkapNL blijkt hun cijfer te baseren op de controlekosten van een selectie van 33 bedrijven. Als wij de accountantskosten van niet in de AEX/AMX opgenomen in Amsterdam genoteerde bedrijven tussen 2014 en 2019 vergelijken, dan bedraagt de stijging 39,6 procent over dezelfde periode van vijf jaar. Dit is vergelijkbaar met de 38 procent verhoging van de toezichtkosten van de AFM over dezelfde periode. (Alle data zijn gebaseerd op de database Audit Analytics Europe (www.auditanalytics.com) en kunnen worden opgevraagd bij de schrijvers. In onze analyse worden 43 bedrijven meegenomen waarvoor zowel data 2014 als 2019 in Audit Analytics beschikbaar is en die dus beide jaren over een beursnotering beschikken.) 

Ten tweede kloppen de data die MidkapNL gebruikt niet. Zo is de stijging van de accountantskosten met betrekking tot de controle van de jaarrekening van Ajax 12 procent (ipv 107 procent die wordt geclaimd), ForFarmers 23 procent (ipv 53), Roodmicrotec 15 procent (ipv 204) en Snowworld 110 procent (ipv 164).

Ten derde werden in de periode 2014 tot en met 2019 belangrijke wijzigingen doorgevoerd in de externe verslaggeving van beursgenoteerde bedrijven. De IFRS verslaggevingsstandaarden met betrekking tot essentiële onderwerpen als omzet (IFRS 15), financiële instrumenten (IFRS 9) en lease-accounting (IFRS 16) zijn aangepast. Dit heeft tot complexere verantwoordingen en dito werk geleid voor de accountant.

Nog geen notering

Ten vierde vergelijkt MidkapNL in haar onderzoek bedrijven die in 2014 nog geen beursnotering hadden. Zo hadden Fastned (+222 procent), Alfen (+142), Avantium (+137) en NIBC (+64) in 2014 nog geen beursnotering en daardoor een eenvoudigere en beperktere jaarverslaggeving. Een beursgang trekt een prospectuscontrole en omzetting van de jaarrekening naar IFRS met zich mee; daarmee zijn significant complexere verslaggevingsvraagstukken en risico’s voor de accountant gemoeid. Wat ook opvalt is dat de ondernemingen uit 2014 met een daling in de accountantskosten niet door MidkapNL zijn meegenomen, hierbij onder andere Moorefield (-84 procent), Yatra (-60), Vivoryon (-59), Ease2pay (-58), Volta (-36), TomTom (-11) en Brunel (-9 procent).

Ten vijfde valt het op dat in vijf van de 33 door MidkapNL opgevoerde gevallen jaarrekeningen van de door MidkapNL aangehaalde bedrijven na publicatie en accountantscontrole alsnog moesten worden teruggeroepen en gecorrigeerd. Zo bleek bij nader inzien o.a. het kasstroomoverzicht, de winst per aandeel en verantwoording van op aandelen gebaseerde betalingen niet te kloppen. De eerdere accountantscontrole was op deze punten blijkbaar niet goed genoeg en beleggers zijn gebaat bij een strenge accountant die dit soort verslaggevingsongelukken voorkomt. Daarnaast ziet de accountant bij vier van de 33 organisaties bij de controle van de jaarrekening 2019 een materiële onzekerheid omtrent de continuïteit van het bedrijf. Ook deze inschatting is complex, heeft specialistische inbreng nodig en kost dus tijd en geld.

Wisseling van accountant

Ten zesde laten de data zien dat de 33 ondernemingen uit het MidkapNL rapport in de periode vanaf 2014 maar liefst 30 keer van accountant zijn gewisseld. 22 van deze wisselingen waren al in 2018 of eerder, dus nog voordat GT, BakerTilly en Accon AVM hun oob-vergunning inleverden. Slechts vijf van de 33 organisaties werden in 2018 door de kantoren die de vergunning in 2019 hebben ingeleverd gecontroleerd. Dus ook toen deze organisaties voor deze accountants konden kiezen deden ze dat niet, wat de vraag doet rijzen of er een gebrek aan concurrentie bestond of bestaat?

Ten zevende geldt voor een aantal small-cap organisaties uit 2014 dat deze in 2019 nog geen door de accountant gecontroleerde jaarrekening hebben gepubliceerd. Dit betreft onder andere Imtech, dat inmiddels failliet is en waarvoor de accountants door de tuchtrechter zijn veroordeeld en tijdelijk zijn doorgehaald in het accountantsregister. Verder hebben de bedrijven Value8, AND International Publishers en Esperite hebben nog geen goedgekeurde jaarrekening. Deze verklaringen ontbreken omdat er extra tijd nodig is om de data te kunnen verifiëren. Dat de controlekosten dan hoger zijn, is evident.

Meer controle-informatie

Ten achtste: het kan niet als een verrassing komen dat we de controlekosten zien stijgen in een tijd waarin het toezicht op het werk van de accountant is aangescherpt. Accountants moeten op zoek naar meer controle-informatie dan voorheen om verantwoording af te kunnen leggen over de afgegeven verklaring.

Ten negende, de rekening van de accountant bedraagt in 2019 0,068 procent van het gecontroleerde balanstotaal en 0,123 procent van de omzet. Dit is weliswaar meer dan de respectievelijk 0,032 procent en 0,061 procent in 2014, maar het is aan de lezer om te bepalen of deze kosten hoog of laag zijn om de gewenste assurance te verkrijgen. (We namen hier de data waarvoor audit fee data voor zowel 2014 als 2019 beschikbaar is. Onze data ontlenen we aan Audit Analytics en zijn voor een aantal deelwaarnemingen door de auteurs handmatig gecontroleerd. De percentages werden berekend als gewogen gemiddelde door de totale audit fees (kosten voor de controle van de jaarrekening) voor de sample te delen op de totale omzet of op het balanstotaal van het betrokken jaar.)

Ten tiende, wetenschappelijk onderzoek laat zien dat marktconcentratie niet noodzakelijk een gebrek aan concurrentie betekent. Een oob-vergunning kost voor een accountantskantoor veel geld aan verantwoordingskosten, het aannemen van (vaktechnische) specialisten, verzekeringskosten en niet als laatste het duurdere en strengere toezicht. Een accountantskantoor heeft dus een bepaalde schaalgrootte nodig om deze kosten terug te verdienen. Het netwerk, de expertise en de schaalgrootte van een accountantskantoor zijn erg kostbaar en de economisch efficiënte situatie is dat er slechts een aantal van deze organisaties naast elkaar kunnen bestaan.

Concluderend. Het werk van MidkapNL is gebaseerd op een selectie van kleinere beursgenoteerde bedrijven en niet op de volledige sample van kleine beursfondsen. Hierdoor en door de gemaakte data- en rekenfouten zijn de kosten van de controle van jaarrekeningen door MidkapNL veel hoger voorgesteld dan op basis van de onderliggende cijfers kan worden geconcludeerd. Daar komt bij dat juist de door MidkapNL gemaakte selectie van 33 bedrijven is getroffen door belangrijke gebeurtenissen, zoals beursgangen, onzekerheid omtrent de continuïteit en fouten in de jaarrekeningen. Gebeurtenissen waar de maatschappij terecht rekent op voldoende werk van de accountant en hogere kosten goed verdedigbaar zijn.

• Verrekening AFM-bijdrage per categorie
• Accountantskosten zijn niet meer dan verdubbeld