Jan Popping

Op 9 september 2019 verscheen op Accountant.nl de geactualiseerde lijst met de top 30 accountantskantoren in Nederland. Ook de rapportages van zorginstellingen op www.jaarverslagenzorg.nl over het afgelopen jaar zijn (bijna) compleet. Dus is het weer tijd om te bezien hoe het de accountants- en de zorgmarkt verging. Wat valt er te signaleren op het kruispunt van beide sectoren?

Accountantskantoren in CURE

Hieronder een overzichtje van vijf accountantskantoren, hun totale Omzet in miljoenen en daarmee hun Positie en vervolgens een vergelijk met die in de zorg. Voor CURE werden hiertoe zeventig ziekenhuizen onderzocht, van het type algemeen, topklinisch (STZ) en universitair (UMC).

	Omzet	Positie	In CURE	Fee	% Omzet	P	Q
Deloitte	896,8	1	4	2.053	0,23%	257	8
EY	837	2	1	8.754	1,05%	381	23
PwC	832,7	3	2	7.447	0,89%	355	23
KPMG	655	4	3	4.136	0,63%	414	10
BDO	282	5	5	1.343	0,48%	168	8
Totaal	3.503,5				0,68%	339	70

De Fee betreft de accountantskosten, afgerond, in duizend euro en zoals gespecificeerd in de jaarrekeningen. De verdeling van het totaal van 23,7 miljoen over de kantoren vormt de basis van de marktpositie In CURE.De bijdrage van de fee aan het totaal van de omzet (procent Omzet)verschilt nogal, maar is bescheiden. Onder P de gemiddelde fee in 1.000 euro per instelling en daarmee een indruk van de grootte van de doorsnee klant. Q is het aantal relaties en P x Q = Fee.

Al vele jaren maken de big four de dienst uit in ziekenhuizen, met BDO als de gestaag groeiende big five. Een viertal wisselingen van kantoor is, ook in vergelijk met eerdere jaren, vrij laag. De accountantskosten waren 3,8 procent hoger dan een jaar eerder.

Accountantskantoren in CARE

In CARE ging het om ruim zeshonderd instellingen die, soortgelijk als onder CURE, gerelateerd werden aan de kantoren die in deze markt actief zijn. Het betrof instellingen van het type VVT (verpleging, verzorging, thuiszorg), GGZ (geestelijke gezondheidszorg), GHZ (gehandicaptenzorg), aangevuld met maatschappelijke opvang, jeugdhulp en jeugdbescherming. Deze vormen van zorgverlening worden regelmatig overlappend of in combinatie aangeboden. Als ondergrens gold een omzet van vijf miljoen.

	Omzet	Positie	in CARE	Fee	% Omzet	P	Q
Deloitte	896,8	1	4	9.7772	1,09%	127	77
EY	837	2	1	14.390	1,72%	212	68
PwC	832,7	3	2	13.113	1,57%	202	65
KPMG	655	4	3	11.507	1,76%	256	45
BDO	282	5	6	7.816	2,77%	103	76
Flynth	133,6	6	22	25	0,02%	25	1
Mazars	101,6	7	10	437	0,43%	87	5
Baker Tilly	100,3	8	9	740	0,74%	62	12
accon avm	88,0	9	14	83	0,09%	37	2
Alfa	81,3	10	16	74	0,09%	37	2
De Jong & Laan	64,7	11	8	820	1,27%	63	13
Abab	59,9	12	17	59	0,10%	20	3
Grant Thornton	56,5	13	7	831	1,47%	166	5
DRV	54,9	14	21	28	0,05%	28	1
Crow Horwath	46,2	15	18	55	0,12%	55	1
Countus	45,9	16	11	118	0,26%	118	1
RSM NL	39,1	17	13	84	0,21%	42	2
MTH	38,0	18
Witlox v/d Boomen	34,5	19	20	30	0,09%	30	1
Van Oers	34,0	20
Schipper Groep	33,7	21
KroeseWevers	29,6	22	15	75	0,25%	38	2
Koenen en Co	28,0	23
Visser & Visser	27,0	24	12	95	0,35%	95	1
HLB van Daal	26,4	25	23	16	0,06%	16	1
Crop	26,1	26
PKF Wallast	24,5	27
Verstegen	24,3	28	5	8.003	32,93%	56	144
Ruitenberg	22,2	29
BOL	18,9	30	19	42	0,22%	42	1
Rest				3.156		33	95
Totaal	4.742,7			71.368		114	624

Marktdynamiek

Ook de CARE-markt wordt gedomineerd door een beperkt aantal kantoren, hier gevormd door een big six. De dynamiek is echter veel groter dan in CURE, door de vele overige accountantskantoren, het grote aantal instellingen en diverse transfers. Afgelopen jaar vonden er 62 wisselingen plaats, dat is met tien procent vrij hoog. In eerdere jaren fluctueerde dit percentage tussen zeven en veertien.  Met andere woorden: na gemiddeld zo'n tien jaar wordt een nieuw kantoor benoemd.

'Ook de CARE-markt wordt gedomineerd door een beperkt aantal kantoren, maar de dynamiek is veel groter dan in CURE.'

Opmerkelijk is de positie van Verstegen als de nummer vijf, met het uitgebreide klantenbestand en de focus blijkens het aandeel van de zorg in de totale omzet. Omgekeerd zijn er zeven van de top 30 kantoren die zich niet in bovenstaande lijst classificeerden, maar soms wel bij meerdere kleinere instellingen actief zijn. Binnen de 'restpost' met 95 relaties (van maar liefst 33 kantoren, dus met een bescheiden gemiddelde van krap 3), valt AGZ op met dertien klanten, Q-Concepts met tien (waarvan vijf nieuwe namen), Adbeco met zes, Confirm met vijf, Auren met vier, Bentacera en KSG elk drie. Buiten de big six is de 'versnippering' van kantoren in CARE dus aanzienlijk.

De volgende tabel toont interessante onderliggende verschuivingen. In de kolom 2018 de 'gewonnen' fee in 2018 (in 1.000 euro), vergeleken met de fee-waarde in 2017 van de kantoren waarvan afscheid werd genomen, en het procentuele verschil. Q staat voor aantal gewonnen deals en P voor gemiddelde waarde (in 1.000 euro) ervan.

Daarna kolommen met de 'verliezende' partijen, waarbij het nummer in de kopregel correspondeert met het kantoor en daaronder het aantal deals.

		2018	2017		Q	P	1	2	3	4	5	6	9	11
1	PwC	223	222	100,5%	2	112		2
2	EY	148	136	108,8%	1	148	1
3	KPMG	1.685	2.055	82,0%	5	337	1	2		1	1
4	Deloitte	214	398	53,8%	1	214			1
5	Verstegen	1.252	1.608	77,9%	19	66	1	7	2	5		3		1
6	BDO	429	553	77,6%	4	107		2		1	1
7	Grant Thornton	280	274	102,2%	3	93					1	1		1
8	De Jong & Laan	333	359	92,8%	4	83		2				1		1
9	Baker Tilly	170	105	161,9%	2	85		1		1
10	Mazars	56	40	140,0%	1	56					1
11	Rest	929	983	94,5%	20	46		3		4		2	1	10
	Totaal	5.719	6.733	84,9%	62	92	3	19	3	12	4	7	1	13

De accountantskosten namen in CARE met 3,3 procent toe. De transfers gingen gepaard met gemiddeld zo’n vijftien procent lagere fee. Als we dit effect buiten beschouwing laten, dan stegen de kosten met 5,2 procent. Plus- en min-sommetjes per kantoor laten we aan de lezer over. 

Klantenloyaliteit

Accountantskantoren hechten veel waarde aan klantentevredenheid en langjarige contracten, wat zich vertaalt in klantbehoud. Hieronder in de kolom 2010 Q het totaal aantal relaties in 2010 en onder 2018 Blijvers het aantal klanten dat het kantoor trouw bleef tot in 2018.

		2010	2018	2018	2010	2018
		Q	Blijvers	Loyaliteit	Fee	Fee	Groei
1	PwC	106	29	27%	11.968	13.113	110%
2	EY	116	31	27%	10.627	14.390	135%
3	KPMG	65	19	29%	7.318	11.507	157%
4	Deloitte	115	28	24%	8.866	9.772	110%
5	Verstegen	54	43	80%	2.225	8.003	360%
6	BDO	19	7	37%	960	7.816	814%
	Subtotaal	475	157	33%	41.959	64.601	154%
	Overig	74			1.525	6.767	444%
	Totaal	549			43.434	71.368	164%

De retentie van big six-klanten met een contractduur van negen jaar of meer was gemiddeld 33 procent, soms met tussentijds vertrek én terugkeer. Bij Verstegen was de loyaliteit maar liefst tachtig procent. Een hoge loyaliteit en dominante positie in een deelmarkt duidt op marktverzadiging. Dan gaat de wet van de remmende voorsprong werken: de uitdaging neemt immers fors toe om onvermijdbare transities te compenseren door werving van nieuwe klanten.

'Accountantskantoren hechten veel waarde aan klantentevredenheid en langjarige contracten.'

In de drie rechterkolommen een vergelijk van fee waardes en groeicijfers die voor zich spreken. Het marktaandeel van de overige kantoren steeg wel, maar het oligopoli van de big six werd hierdoor nauwelijks aangetast, mede gelet op de lange tijdspanne. Wel vonden onderling flinke verschuivingen plaats, ten gunste van BDO en Verstegen.

Een sanity check, door contact met kantoren die opvallen, leverde overigens weinig inhoudelijke informatie op. Soms was men verrast over de positie, ook omdat de interne rapportages van accountantskantoren zich kennelijk lastig laten vergelijken met de uitkomsten van een onderzoek als dit, op basis van extern bronmateriaal.

De CURE en CARE markt

De Nederlandse zorgmarkt omvat volgens het CBS 27,7 miljard euro in de medisch-specialistische zorg (type CURE) en 36,2 miljard in CARE (van het type GGZ, GHZ en VVT). Deze cijfers sluiten goed aan bij de omvang van het onderzoek in deze publicatie.

Zorginstellingen rapporteren hun eindresultaten in economische ratio's, zoals de solvabiliteit en rentabiliteit van het totale vermogen. In het overzicht hieronder ook de totale balanswaarde en omzet (in miljard) en het aantal personeelsleden in Fte. De tweede rij geeft de mutatie aan ten opzichte van het eerdere jaar (Balans, Omzet, Fte), of de eerdere waarde.

De onderliggende veranderingen in omzet en personele kosten zijn minstens zo interessant: Ratio is de personeelskostenratio of 'loonquote' zoals sommige instellingen wel becijferen: de personele kosten gedeeld door de omzet. Trend geeft een beeld van de meerjarige ontwikkeling van de omzet en personele kosten per 'kop'. Deze maatstaf van productiviteit in een personeel-intensieve sector is een interessante kritische prestatie indicator en early alert, zoals in een eerder artikel in Accountant werd beschreven. Een score van honderd procent betekent dat groei in omzet en personeelskosten gelijke tred hielden, bij lager dan honderd procent liepen deze uit de pas, en omgekeerd. Verzuim werd gewogen met het aantal medewerkers.

CURE, 70 instellingen

Balans	Solv	RTV	Omzet	Fte	Ratio	Trend	Verzuim
24,5	28,9%	1,75%	27,3	194.000	59,6%	99,9%	5,13%
0,7%	27,5%	1,86%	3,6%	1,3%	59,5%	98.7%	4,62%

CARE, 624 instellingen

Balans	Solv	RTV	Omzet	Fte	Ratio	Trend	Verzuim
27,3	36,4%	2,06%	36,3	440..000	71,8%	0,990%	6,59%
0,5%	38,2%	2,15%	4,1%	2,4%	71,1%	100,8%	6,19%

Gezien het forse en groeiende verzuim, het hoge en stijgende aandeel van de personeelskosten en de negatieve trend in productiviteit werd ook de invloed hiervan (> 6,59 procent en < 0,99 procent) nagegaan. Hieruit resulteerden 164 'zorgenkinderen' met een verzuim van 7,34 procent en een trend van 0,957 procent. Belangrijker was het effect ervan op de bottom line: een rentabiliteit van slechts 0,38 procent. Zorgenkinderen vormen een universeel ziekteverschijnsel, want kwamen voor in alle types zorgverlening.

Grootschalige én kleinschalige tendens

Kenmerkend voor de zorgmarkt is ook de verdere concentratie van grote organisaties door fusies en overnames en tegelijk de enorme toename van kleinere instellingen; zowel in aantal als diversiteit. In 2011 brachten 1742 zorginstellingen in 'jaarverslagenzorg' rapport uit over hun boekjaar 2010, terwijl dat er in oktober meer dan 4.200 deden over 2018.

'Kenmerkend voor de zorgmarkt is de concentratie van grote organisaties en tegelijk de enorme toename van kleinere instellingen.'

Vooral de vele opvang-, gezins- en logeerhuizen en instellingen voor dagactiviteiten springen in het oog en dat geldt ook voor zorgboerderijen. Hier is de versnippering van kleinere kantoren nog veel groter. Het roept de vraag of de vereiste kennis van complexe wet- en regelgeving, maatschappelijke- en financiële verantwoording etc. van instellingen met vaak meervoudige zorg- en (soms in combinatie met) andere bedrijfsactiviteiten, blijvend kan worden gewaarborgd door de accountant.

Energietransitie

Gezien de populariteit van dit thema werd ook bekeken hoe de energiekosten in de zorg zich over de afgelopen jaren ontwikkelden. De jaarstukken gaven helaas lang niet altijd inzicht in deze kosten want meestal werd volstaan met het totaal van de uitgaven aan onderhoud en energie. In CURE konden de meerjarige specificaties achterhaald worden van 28 van de zeventig ziekenhuizen en in CARE voor 152 van de 624 organisaties.

Uit 28x CURE valt een flinke reductie af te lezen, op basis van de kosten in 2015, zijnde destijds 89,9 miljoen euro = 100 procent. Voor 152x CARE soortgelijk, uitgaande van 155,4 miljoen = 100 procent in 2015. De procentverdeling van de energiekosten staat in de kolommen Gas, Elektriciteit en Overig.

	28x CURE	Gas	Elektr.	Overig	152x CARE	Gas	Elektr.	Overig
2018	80,1%	36,5%	52,2%	11,3%	88,6%	49,1%	37,1%	13,8%
2017	78,7%	36,6%	51,7%	11,7%	87,6%	48,5%	36,9%	14,6%
2016	95,2%	41,4%	47,4%	11,2%	94,6%	50,5%	35,8%	13,7%
2015	100%	42,1%	47,9%	10,0%	100%	47,4%	38,2%	14,4%

In CURE is de reductie sterker dan in CARE en ook de energietransitie (vervanging van gas door elektriciteit) is er waarneembaar, maar dat geldt niet voor CARE.

Kieskeurig

Instellingen kennen vaak pluriforme activiteiten (concerns met zowel CURE als CARE zorgverlening of meerdere typeringen binnen CARE) en accountantskosten zijn niet altijd gespecificeerd of bekend. In CARE viel van zeven procent van de instellingen de fee niet te achterhalen. Ook missen er nog steeds enkele jaarverslagen. De berekeningen zijn daarom niet honderd procent nauwkeurig, maar de uitkomsten worden wel maatgevend geacht. Daarbij komt dat elke usercase en daarbij ook de overstap van/naar welk kantoor, uniek is. Enig voorbehoud is dus geboden bij het trekken van conclusies per accountantskantoor; in ieder geval bij weinig mutaties.

De keuze lijkt groot, maar is in de praktijk beperkt. Door personeelskrapte, werkdruk, bestaande verplichtingen en de voorkeur voor grotere zorgorganisaties zijn - in ieder geval de big six - kantoren heel kieskeurig bij het aannemen van nieuwe klanten of vernieuwen van bestaande contracten. Dit biedt zowel kansen voor andere internationale accountants als ook kleinere kantoren die willen 'opschuiven', inspringen op kleinschaligheid of met dienstverlening op bedrijfsmatige thema's.