Omar El Messaoudi en Abdel Kintou

Sommige universiteiten, zoals de Universiteit van Amsterdam en de Vrije Universiteit, verankeren deze vaardigheden steeds meer in de accountancyopleiding. Maar hier is nog wel een verbeterslag in te maken. Gedurende onze opleiding, en die van medestudenten die wij gesproken hebben, bleek dat er een verschil is in diepgang en toepassing van de stof tussen colleges en praktijk.

Tijdens de colleges kwam het vaak niet verder dan de toelichting van een aantal PowerPoint-presentaties. Maar in de praktijk wordt verwacht dat je de digitale infrastructuur kunt analyseren en kunt integreren in de controle.  Kortom: universiteiten moeten op dit gebied doorpakken!

Een nieuwe rol

De wereld verandert snel, maar de accountant loopt achter bij de digitale revolutie. Dat blijkt uit contacten met collega’s en bij gesprekken in de wandelgangen. Natuurlijk maakt de digitale wereld zijn intrede bij accountants en verdwijnen papieren dossiers, maar het gevoel is nog sterk aanwezig dat die ontwikkelingen niet in lijn liggen met ontwikkelingen buiten de accountancy. Dat gevoel werd versterkt na gesprekken die wij voerden met een aantal IT-specialisten van gerenommeerde IT-bedrijven die klanten helpen met het automatiseren van interne processen. De aanwezige mindset, software, tooling en de manier van dienstverlening die in de IT-branche common sense is en al jaren aanwezig, lijkt pas veel later de accountancy te betreden.

'In de praktijk wordt verwacht dat je de digitale infrastructuur kunt analyseren en integreren in de controle.'

Het standaardproces dat een accountant doorloopt tijdens de controle zal niet meer hetzelfde zijn. Ontwikkelingen zoals data analytics, Artificial Intelligence en blockchain zullen hier invloed op hebben. Het 'fenomeen' blockchain kan naar ons idee nog even geparkeerd worden, voordat het überhaupt de werking gaat hebben waarvoor het in eerste instantie gecreëerd was. Uit een gesprek met blockchain specialist Alex de Vries bleek dat nog te veel vragen onbeantwoord zijn. Hoe zit het met de privacy van de gegevens? Wat gebeurt er op het moment dat er een splitsing plaatsvindt, doordat er geen overeenstemming is over alle regels? Ontstaan er dan twee verschillende werkelijkheden? Wie lost dit op? Verder is blockchain niet flexibel. Wijzigingen zijn alleen mogelijk als iedereen het met elkaar eens is. Dat is deels op te lossen door een beperkte set van partijen rechten te geven. Maar dat zorgt er voor dat blockchain in de praktische toepassing zijn eigen essentie mist: het fungeren als een gedecentraliseerd systeem.
Voor onze collega's in de accountancy: Haal gerust adem, want blockchain zal ons niet overbodig maken! Je moet immers nog altijd de input en de output van de data controleren en de throughput monitoren. En er rolt niet een kant en klare (gecontroleerde) jaarrekening uit blockchain.

De nieuwe audit

Over Artificial Intelligence (AI) en data analytics zijn wij enthousiaster. Dit zijn concrete ontwikkelingen die ons beroep drastisch gaan veranderen. Wij vergelijken de toekomstige accountant met een toetsende architect. Op voorhand zal de accountant, als een architect, een blauwdruk maken van de controle. Door eigen inzichten en met behulp van AI kan de accountant de significante risico's in kaart brengen. Slimme algoritmes kunnen de accountant inzicht geven in gebieden waar vaak foutmeldingen, bijzonderheden en correcties plaatsvinden. En ook informeren over ontwikkelingen in de branche. Denk hierbij aan een geautomatiseerde zoekmachine die alle fouten en fraudegevallen in de branche doorzoekt en die inzichtelijk kan maken naar jaarrekeningpost of gebied in de interne beheersing.

Op basis van de verkregen inzichten gaat de accountant om de tafel met een IT-specialist en programmeur om een blauwdruk te creëren. Vanuit deze blauwdruk wordt een apparaat (of database) gecreëerd. Dit apparaat wordt bij de klant geïnstalleerd (of via een interface tussen de computer van de klant en de accountant) en het wordt continue gevoed met data van de klant. De accountant kan dan frequenter (dagelijks, wekelijks of bijvoorbeeld maandelijks) de data inladen en door middel van een tool (Power BI, Tableau etc.) overzichten en dashboards genereren, om inzicht te krijgen in de bewegingen van de datastromen.

Een onderdeel van de blauwdruk is dat de accountant moet vaststellen hoe de juistheid en volledigheid van de data gewaarborgd wordt. Het in kaart brengen van het IT-landschap en het toetsen van de aanwezige maatregelen van interne beheersing vormt dus een essentieel onderdeel van deze blauwdruk. Met de verkregen overzichten kan de accountant gerichter vragen stellen en transacties toetsen. Hij kan dit dus op dagelijkse basis doen, in plaats van achteraf voor alle transacties in het gehele jaar, halfjaar of kwartaal.

'Stel je eens een wereld voor waarin de accountant de klant wekelijks van een controleverklaring kan voorzien.'

Toch moet de acceptatie van AI binnen het accountantsberoep nog groeien. Klanten moeten zich comfortabel voelen ook als men weet dat er constant meegekeken wordt met de ingevoerde data en de investeringen die hiermee gepaard gaan. Hier moeten wij zorgvuldig mee omgaan. Maar het is een prachtige ontwikkeling waarmee wij écht toegevoegde waarde kunnen leveren. Stel je eens een wereld voor waarin de accountant de klant wekelijks van een controleverklaring kan voorzien. Realtime en met relevante overzichten helpt de accountant de klant om de eigen processen beter te begrijpen. Stakeholders hebben wekelijks inzicht in de onderneming. De klanten worden niet meer lastiggevallen met omvangrijke steekproeven, lange op te leveren stukkenlijsten en (in hun ogen) onnodige vragen. Iets waar de meeste bedrijven niet op zitten te wachten.

Na de implementatie van de blauwdruk wordt de accountant als een Formule 1-coureur. Een heel team aan data-analisten werkt hard achter de schermen om de coureur van relevante dashboards te voorzien. De coureur moet vervolgens zelf aan de hand van de verkregen informatie beslissingen nemen. Welke risicogebieden zie ik? Welke stromen ga ik nader toetsen? Wij verwachten dat de meeste accountants zich binnen drie jaar deze werkwijze eigen gaan maken, gezien de laatste ontwikkelingen binnen de sector, zoals het instellen van de NBA-werkgroep Accounttech.

De accountant heeft dan twee opties. Of hij/zij schoolt zich om tot een 'specialist' op alle gebieden, van data analytics, Artificial Intelligence tot programmering. Of hij/zij omringt zich met de juiste specialisten om de blauwdruk uit te werken. De tweede optie ligt naar ons idee het meeste voor de hand. Een accountant die zich al moet specialiseren in standaarden, wet- en regelgeving en controlemethodiek kan een specialisatie in de genoemde gebieden er moeilijk bij hebben. Ook een architect gebruikt immers specialisten (voor grond, gebruikte metalen etc.) om zijn blauwdruk zo goed mogelijk uit te werken. Het enige verschil is dat de accountant ook een groot deel van de uitvoering op zich moet nemen.

De accountant zal daarom een breed begrip moeten hebben van de verschillende deelgebieden, om te weten wanneer een specialist moet worden ingezet. Kortom: wij verwachten dat de accountant aanvoerder van het team wordt waarin goed teamwork belangrijk is. Wij zien het niet snel gebeuren dat de accountant verdwijnt. Immers, een team vol data-analisten kan moeilijk zonder een coureur en een coureur kan anno nu moeilijk zonder een team van data-analisten op weg.

'Wij zien het niet snel gebeuren dat de accountant verdwijnt.'

Een volledig geautomatiseerde, zelfsturende Formule 1-wagen zal naar onze mening nooit even krachtig kunnen nadenken als het menselijk brein. Ook zal de charme van de Formule 1-coureur verdwijnen. Wij kijken liever naar een mens die met de technologische ontwikkelingen in de hand beslissingen neemt. Hetzelfde geldt voor een accountant. Wij denken dat klanten liever een gesprek aangaan met een mens, in plaats van te moeten praten tegen een emotieloze database of hardware.

De nieuwe jaarrekening

Het product wat natuurlijk niet kan achterblijven in deze ontwikkelingen is de jaarrekening. Nu vooral nog een papieren pakket met wat vernieuwingen in het jaarverslag, in vormgeving en lay-out. De beleggers (institutioneel en particulier) die wij gesproken hebben gebruiken de huidige jaarrekening niet als hoofdbron voor hun beslissingen. Ook de ceo's en cfo's die wij spraken gebruiken andere overzichten (meer in de vorm van dashboards) om een onderneming aan te sturen. Een bank is geïnteresseerd in andere informatie dan een aandeelhouder.

Ontwikkelingen als SBR trachten de jaarrekening te standaardiseren, maar kunnen leiden tot verlies van bedrijfsspecifieke informatie. Veel bedrijven vinden het lastig om gebruik te maken van deze toepassingen, wat leidt tot een terugval naar het openbaar maken van alleen minimaal vereiste informatie. Iets waar juist de afgelopen jaren hard aan gewerkt is om tegen te gaan. Heldere grafieken en andere overzichten die het inzicht in een onderneming versterken zijn niet mogelijk.

Wij pleiten daarom voor een samenwerking tussen opstellers en gebruikers van de jaarrekening, accountants en toezichthouder, om tot een 'nieuwe jaarrekening' te komen, die meer gaat lijken op een dashboard. Het komen tot een verantwoordingsproces/-systeem dat beter past bij de behoeften van de (individuele) stakeholders en dat optimaal gebruikt maakt van beschikbare technologieën. Die nieuwe jaarrekening hoeft niet alleen aan het einde van het jaar gedraaid te worden, maar kan bijvoorbeeld wekelijks of maandelijks geproduceerd en gepubliceerd worden. Het is dan wel belangrijk om, voor zover het kan, de waarderingsaspecten en toelichtingen hierin mee te nemen. Het zal voor een stakeholder veel interessanter zijn om het bedrijf frequenter te kunnen volgen. De mogelijkheden zijn er. Het is aan ons als accountants om hier nu het voortouw in te nemen!