Adrie Boxmeer

"De kwaliteit moet hoe dan ook omhoog", zegt Marc Hogeboom, partner bij KPMG en NBA-bestuurslid. Uiteraard is VEB-directeur Paul Koster dat volmondig met hem eens. Over de weg die naar dit doel moet leiden, verschillen de heren echter nogal van mening.

Hogeboom: "De verwachtingen van het publiek ten aanzien van accountants zijn in Nederland veel hoger dan bijvoorbeeld in de VS. Daar moet de accountant de aandeelhouders en de kapitaalmarkten van betrouwbare informatie voorzien. In Nederland is hij ook vertrouwensman van het maatschappelijk verkeer. Dat is nog een torenhoge ambitie erbij. De kans dat hij niet aan de verwachtingen kan voldoen, is in Nederland hierdoor groter."

Paul Koster: "Maar dat zegt niets over het maken van fouten. Ik hoor de laatste tijd weer vaker dat het wel meevalt met de fouten van accountants. Dat we op de goede weg zijn. Dat klopt gewoon niet als je kijkt naar beursgenoteerde ondernemingen. In de VS blunderde PwC bij de Colonial Bank, KPMG in Nederland bij technisch dienstverlener Imtech en in het Verenigd Koninkrijk bij bouwbedrijf Carillion en Deloitte in Zuid-Afrika bij meubelproducent Steinhoff."

'De verwachtingen van het publiek ten aanzien van accountants zijn in Nederland veel hoger dan bijvoorbeeld in de VS.'

Het gaat stuk voor stuk om 'onbegrijpelijke' fouten met grote maatschappelijke gevolgen, vindt Koster. "Bij Steinhoff zijn voor honderden miljoenen aan pensioengeld in rook opgegaan. Natuurlijk gaan er veel controles ook goed. Gelukkig wel. Maar er wordt te makkelijk voorbijgegaan aan de enorme impact die dit soort affaires heeft op het vertrouwen in de accountancy."

Ook een falende cfo

Hogeboom loopt niet weg voor de fouten van accountants. "Ik denk dat we in Nederland vooroplopen wat betreft reflectie op eigen functioneren. We doen oorzakenanalyses, investeren in cultuurverandering en stellen onze businessmodellen ter discussie. De NBA ontwikkelt een dashboard voor het meten van een goede auditkwaliteit. Er is al veel informatie beschikbaar, maar het is tot nu nogal gefragmenteerd en weinig toegankelijk. Je kunt denken aan het aantal meldingen van fraudes, ongebruikelijke transacties, uitkomsten van interne en externe kwaliteitsreviews, compliancemeldingen. Daarnaast biedt data-analyse de mogelijkheid tot nieuwe inzichten om de kwaliteit te verbeteren. Gek genoeg doet de accountancy hier nog veel te weinig aan, vergeleken met de medische sector en de luchtvaartindustrie. Wat mij betreft is dit een lonkend perspectief."

'Ik ben voor een zwaardere rol van het audit committee bij controles.'

Hogeboom merkt ook iets anders op. "Bij beursgenoteerde ondernemingen staat, figuurlijk gesproken, achter iedere falende accountant ook een falende cfo. Het is niet alleen die ene externe accountant die faalt. Die is uiteindelijk wel eindverantwoordelijk, als hij zijn goedkeuring heeft gegeven. Maar de hele financiële keten binnen een bedrijf draagt net zo goed verantwoordelijkheid. Per slot van rekening is een keten zo sterk als de zwakste schakel."

Audit committee

Alhoewel Koster andere bewoordingen kiest, tekent zich hier enige overeenkomst af. "Ik ben voor een zwaardere rol van het audit committee bij controles. Laat het committee zelf ideeën inbrengen en met initiatieven voor onderzoeken komen. Aan de andere kant vereist dat ook een accountant die sterker in zijn schoenen staat. We moeten voorkomen dat een zwaar audit committee hem wegblaast."

Een ding wil Koster wel gezegd hebben: een blunderende accountant kan zich nooit verschuilen achter een cfo die steken laat vallen. "De rechter was volstrekt helder in zijn oordeel over PwC in het drama bij Colonial Bank: 'U wordt geacht uw werk zo te doen dat er geen materiële fouten en tekortkomingen over het hoofd worden gezien.' Hoe duidelijk wil je het hebben?"

Geen fouten maken, maar hoe bereik je dat? Koster weet wel het antwoord: "Door op de juiste manier vragen te stellen aan onder meer het audit committee, zeker als in de toekomst robots veel van de administratieve handelingen zullen overnemen. Vragen stellen, een professioneel kritische houding en het aantrekken van jong talent op digitaal gebied wordt de komende jaren bepalend voor de kwaliteit van accountants."

Geheimhoudingsplicht

Kan strengere regelgeving bijdragen aan de kwaliteitsverbetering bij accountants? Marc Hogeboom is sceptisch. "Ik betwijfel of we voor elk nieuw boekhoudschandaal nieuwe regels nodig hebben. Het probleem is niet dat er te weinig regels zijn, maar dat de bestaande regels lang niet altijd goed worden toegepast. Als de AFM of de PCAOB een inspectie uitvoert, stuiten ze bijna nooit op onjuistheden die vragen om nieuwe regels. Vaak gaat het om het niet goed toepassen van de huidige regels."

'Het probleem is niet dat er te weinig regels zijn, maar dat de bestaande regels lang niet altijd goed worden toegepast.'

Hogeboom vindt dat er in ieder geval van één regel moet worden bekeken of die niet een deel van zijn effectiviteit heeft verloren. "Ik heb het over de geheimhoudingsplicht. Accountants die in de media aan de schandpaal worden genageld, kunnen zich hiertegen vanwege de geheimhouding niet verweren. Ik snap dat geheimhouding op onderdelen noodzakelijk is, bijvoorbeeld als het gaat om concurrentiegevoelige informatie. Ik pleit er ook zeker niet voor dat de accountant de gelegenheid krijgt om zijn straatje schoon te vegen. Maar willen we leren van fouten, dan moet er een openbaar debat komen. Tot nu mag als een accountant een fout maakt iedereen daar iets van vinden in de openbaarheid, behalve de accountant zelf. Dat vind ik een omissie. Ik pleit er voor dat we nadenken over gedeeltelijke opheffing van de geheimhoudingsplicht. Hoe dat er concreet moet uitzien, weet ik nog niet. Maar erover nadenken zou al een eerste stap zijn."

Verplichte roulatie

Ook Paul Koster pleit voor een wijziging, in dit geval van de verplichte roulatie van accountants. Hoewel de oorspronkelijke roulatietermijn in de Wta al voor invoering van de wet vanwege EU-regels voor kantoren werd verruimd van acht naar tien jaar, is Koster niet tevreden. Begin dit jaar liet de VEB de Radboud Universiteit een onderzoek uitvoeren over de roulatieplicht. De universiteit analyseerde de jaarverslagen van diverse Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen van 2012 tot 2016. Daarnaast werd een enquête gehouden onder accountants, ondernemingen, toezichthouders en beleggers. 

Uit het onderzoek blijkt dat door de verplichte roulatie de kwaliteit van de controle niet omhoog is gegaan. Koster: "In het eerste jaar dat een accountant een nieuwe klant controleert, stijgt de kans op fouten omdat de accountant zich nog moet inwerken. Ook in het laatste jaar voordat een accountantskantoor moet rouleren, daalt de kwaliteit van de controle."

Koster is realist genoeg om te beseffen dat de Tweede Kamer zo kort na de invoering van de verplichte roulatie geen oren zal hebben naar alweer een wijziging. "Wellicht zijn we te vroeg met ons onderzoek. Maar als we de kwaliteit van de accountantscontrole willen verbeteren, moeten we over een paar jaar ook zeker naar de roulatie kijken en ons afvragen of we hierin niet te ver zijn doorgeschoten."