Adrie Boxmeer

Uit onderzoek van de NBA-ledengroep Accountants in Business en de Rijksuniversiteit Groningen blijkt dat 44 procent van de respondenten niet betrokken is bij het CO2-beleid van hun bedrijf, tegen slechts 8 procent wel. Maar liefst 82 procent van de financials vindt dat ze dat ze wel een rol zouden moeten spelen. Ook blijkt dat bij slechts 28 procent van de bedrijven waar de ondervraagden werken, de CO2-uitstoot wordt gemeten.

Andere resultaten: accountants weten weinig over de klimaatdoelen die in Parijs zijn afgesproken, wettelijke maatregelen die bedrijven tot CO2-reductie verplichten zouden helpen, maar de invoering van een prijs voor CO2-uitstoot (al dan niet via het Europese emissiesysteem ETS) niet.

De uitkomsten van het onderzoek zijn ontnuchterend: er is nog een lange weg te gaan om de accountant te betrekken bij de controle op de energietransitie. Voor Pieter Jongstra (voorzitter NBA) en Kees Vendrik (hoofdeconoom Triodos Bank) werken deze resultaten echter niet als een koude douche, maar als een stimulans om er vol tegenin te gaan.

Harde data

Jongstra: "Met de discussie over 'Een beroep met toekomst' willen we het vertrouwen van de samenleving in de accountant herstellen. Om dat te bereiken, moet je relevant zijn als accountant. Overigens ben ik ervan overtuigd dat we altijd relevant zijn gebleven, ondanks de crisis in de accountancy."

De NBA-voorzitter ziet de energietransitie bij uitstek als een terrein waar de accountant zijn waarde kan bewijzen. "Nederland heeft zich in Parijs vastgelegd om de gemiddelde temperatuur op aarde met niet meer dan twee graden te laten stijgen. Hiervoor moet de uitstoot van CO2 in 2030 gereduceerd zijn tot het niveau van 1990 en in 2050 tot nul. Concreet: de CO2-uitstoot moet met 49 procent omlaag in de komende twaalf jaar. Dat is een gigantische operatie, die van iedereen in Nederland een enorme inspanning vergt: het bedrijfsleven, de overheid en burgers.

'Accountants zijn in staat om maatschappelijke processen met een grote politieke beladenheid te voorzien van cijfers die niet ter discussie staan.'

Om dat proces te controleren zijn harde data nodig: hoe groot is de uitstoot nu en wat is het effect van de maatregelen die worden genomen? We hebben ervaring met het monitoren van maatschappelijke ontwikkelingen. Zo zijn accountants ook betrokken bij de decentralisatie van de zorg. Daarom kunnen ze bij de energietransitie het noodzakelijke inzicht geven." 

Er is wel een maar: in de discussie over hoe de energietransitie zich moet voltrekken, staan niet alle neuzen in dezelfde richting. Daarvoor zijn de financiële belangen te groot. Bijvoorbeeld als de petrochemische industrie CO2 moet gaan afvangen en opslaan, of de agrarische sector de veestapel drastisch moet verkleinen. Hoe houdt de accountant stand bij deze belangentegenstellingen?

Jongstra: "Dat is nu net een taak waarvoor accountants zijn opgeleid. Zij zijn in staat om maatschappelijke processen met een grote politieke beladenheid te voorzien van cijfers die niet ter discussie staan."

Aanmodderen

Kees Vendrik kent de accountancy goed. "In mijn tijd als lid van de Algemene Rekenkamer had ik een paar keer per jaar contact met de NBA. Dat is gebleven na mijn overstap naar de Triodos Bank. Tel daarbij op dat ik betrokken ben bij de energietransitie. Ik ben voorzitter van de energietafel, het platform waarbinnen de energiesector zich voorbereidt op de CO2-reductie. Dus het verraste me niet dat de NBA mij vroeg mee te denken over de rol van de accountant bij deze transitie."

Vendrik heeft uitgesproken ideeën over de energietransitie. "Ik werd in 1988 medewerker van de Tweede Kamerfractie van GroenLinks. Een jaar later presenteerde minister Ed Nijpels het Nationaal Milieubeleidsplan, een ambitieus plan waar vervolgens niets van terechtkwam. Dit doormodderen is 29 jaar doorgegaan, waardoor Nederland zich tegenwoordig wat betreft het milieubeleid in de achterhoede van Europa bevindt. Het is vijf voor twaalf en we worden eindelijk wakker. Door deze vertraging zijn we nu genoodzaakt pijnlijke maatregelen te nemen."

'Het is vijf voor twaalf en we worden eindelijk wakker.'

Accountants kunnen hierbij een betekenisvolle rol vervullen, aldus Vendrik: "De tijd dat het bedrijfsleven en de overheid recht tegenover elkaar stonden in allerlei maatschappelijke discussies ligt al vele jaren achter ons. Bedrijven zien in dat ze een verantwoordelijkheid hebben ten opzichte van de samenleving waarin ze functioneren. In het Klimaatakkoord van Parijs zijn doelen geformuleerd die moeten bijdragen aan een duurzame ontwikkeling, de substainable development goals. Accountants krijgen de taak om bij alle data die ze altijd al verifiëren nu ook de SDG's te betrekken. Zijn bedrijven wel 'Parijs-proof'? Hebben hun productieproces of investeringen een negatief impact op de SDG’s? Dat wordt, nee, is nu al een belangrijk vraagstuk. Het is de taak van de accountant om via keiharde data zijn opdrachtgevers het antwoord op deze vragen te geven."

Overleven

Wie denkt dat deze nieuwe rol van de accountant nog toekomstmuziek is, heeft het mis. Vendrik: "Aan het einde van 2015 verenigden, op initiatief van ASN, diverse beleggers in Nederland zich in het Platform Carbon Accounting Financials. Behalve ASN hebben zich hierbij aangesloten Triodos, ABN, Amro, de Volksbank, pensioenfondsen PME en PMT en pensioenuitvoerders PGGM, APG, ACTIAM en MN.

'Accountants zijn in moeilijke tijden het laatste baken van maatschappelijke betrouwbaarheid.'

Doel: alleen nog maar investeren in bedrijven die Parijs-proof zijn, door de CO2 footprint van gefinancierde portefeuilles in kaart te brengen. De uiterste consequentie is dat deze grote beleggers afscheid zullen nemen van bedrijven die niet kunnen of willen transformeren. Dat moment wil je voorkomen als accountant. Dat kan door je klanten goed hierover te adviseren. Net zo goed als dat accountants hun opdrachtgevers zullen moeten waarschuwen voor investeringen die een beroep doen op fossiele brandstoffen. Dat is namelijk een doodlopende weg. Klanten zullen dat niet meer accepteren.

Overheden zullen het gebruik van fossiele brandstoffen verbieden, kijk maar naar het aardgas waar we in Nederland afscheid van gaan nemen. De accountant moet zijn klanten overtuigen dat de energietransitie uiteindelijk te maken heeft met het overleven van ondernemingen."

Geen duizenddingendoekje

Tot slot: accountants die denken dat ze hun in de afgelopen jaren gehavende imago kunnen verbeteren door zich vol in te zetten voor de energietransitie, wil Vendrik graag uit de droom helpen. "Maatschappelijke betrokkenheid is geen duizenddingendoekje.

Fouten uit het verleden kun je er niet mee wegpoetsen. Maar zie de energietransitie als een kans: accountants zijn in moeilijke tijden het laatste baken van maatschappelijke betrouwbaarheid. Daar moet de beroepstak kracht uit putten."