Lex van Almelo

"Het voelt alsof de regie een beetje uit onze handen is genomen", zei NBA-voorzitter Marco van der Vegte, nadat minister van Financiën Wopke Hoekstra een onafhankelijke commissie had aangekondigd, die gaat onderzoeken welke extra maatregelen nodig zijn om de kwaliteit van wettelijke controles te verbeteren.

"Hoeveel tijd heeft u nog nodig?" vroeg dagvoorzitter Rens de Jong bij de opening van de dag aan de NBA-voorzitter, nadat deze had gezegd dat "we echt een paar stappen vooruit hebben gezet". Marco van der Vegte antwoordde dat het veel tijd kost om cultuur en gedrag te veranderen terwijl je op een rijdende trein zit.

'Van de accountants mag je in vier jaar meer verwachten dan we hebben gezien.'

In de coulissen stond minister Hoekstra te popelen om te gaan vertellen dat het te langzaam gaat. "Er moet meer gebeuren en de snelheid moet omhoog", zei de bewindsman even later. "Voor een kabinet is vier jaar de maximale termijn om tot daden te komen. Van de accountants mag je in vier jaar meer verwachten dan we hebben gezien - de goeden niet te na gesproken. Alles bij elkaar is het niet goed genoeg."

Lakmoesproef

De minister wil de accountantssector niet nog eens vier jaar de tijd geven om naar gedrag en cultuur te kijken. "Het kabinet komt op korte termijn met een onafhankelijke commissie die onderzoekt welke maatregelen nodig zijn om de wettelijke controle te verbeteren. Die commissie zal juist ook kijken naar de structuur en de verdienmodellen."

De dialoog daarover met de sector en de bevindingen van de AFM en de Monitoringcommissie Accountancy zullen volgens de minister "de echte lakmoesproef" zijn. Aan de hand daarvan zal hij "de balans opmaken".

Wijzend op Imtech en Vestia zei de minister: "Fouten kennen vele vaders, maar de rol van de accountants kunnen en mogen wij niet negeren." Bij de controle moet de accountant zekerheid toevoegen en het publiek belang boven het commerciële belang plaatsen. "Uw handtekening is vertrouwen en die moet u alleen zetten als u staat voor uw oordeel."

De bewindsman dreigde niet expliciet met maatregelen. De geest van de Britse hervormingen waarde niettemin even rond in de RAI.

Blessuretijd

Ook AFM-voorzitter Merel van Vroonhoven spoorde aan tot actie. "De accountantssector heeft te lang gestreden om veranderingen tegen te houden en zit nu in blessuretijd. Nu moet het tempo omhoog." Zij adviseert de sector om constructief mee te werken met de nieuwe commissie, die naar alternatieve business- en verdienmodellen gaat kijken. De controlepraktijken moeten hier ook alvast over nadenken, zodat zij "in 2020 niet halsoverkop maatregelen moeten nemen". Van Vroonhoven hoopt op snellere resultaten dan bij de Noord-Zuidlijn.

Dagvoorzitter Rens de Jong hield haar voor dat die metrolijn zeven jaar te laat klaar was, terwijl de NBA pas vier jaar bezig is en net als de boorders van de metrobuizen stuit op onverwachte problemen. De 1.600 accountants begroetten die vraag met applaus.

'Hanteer verschillende scenario's, besteed meer aandacht aan de technologie en neem de buitenwereld mee in wat je doet.'

Merel van Vroonhoven: "Mijn rol is de accountants een spiegel voor te houden en niet om frustraties te begrijpen." Uit de aanleg van de Noord-Zuidlijn kunnen accountants volgens haar drie lessen trekken: "Hanteer verschillende scenario's, besteed meer aandacht aan de technologie en neem de buitenwereld mee in wat je doet."

Cliffhangertje

NBA-voorzitter Van der Vegte reageerde 's middags flegmatiek op de aanmaningen van de minister en de AFM. Hij had het cliffhangertje al een beetje zien aankomen, vindt het goed dat de commissie het beroep gaat meenemen en wees erop dat ook de Stuurgroep Publiek Belang van de NBA er al mee bezig is. "Maar het voelt wel alsof de regie een beetje uit onze handen is genomen. Die moeten wij een beetje terugpakken." Hoe? Onder meer door "meer zelf te communiceren wat wel goed gaat".

Na de minister en de AFM-voorzitter beklemtoonde ook Pieter van Vollenhoven, voorzitter van de Stichting Maatschappij en Veiligheid, het publiek belang. Als oud-voorzitter van de Onderzoeksraad voor Veiligheid is hem gebleken dat "altijd alles" bekend is op de werkvloer. "Dan moet je als accountant niet zes jaar lang witwassen faciliteren", verwees hij naar de affaire bij ING. Als rampenonderzoeker weet hij ook dat "de waarheid vaak niet geliefd is bij betrokkenen, maar wel bij de slachtoffers".

Van Vollenhoven maakt zich grote zorgen over gesjoemel met de regels, waartegen accountants moeten doen wat zij kunnen. "Ik hoop dat ik op u kan rekenen." Hij kreeg een daverend applaus; niet alleen vanwege de inhoud, maar zeker ook door de verpakking.

Overmorgen

Traditiegetrouw wordt er op de Accountantsdag ook veel vooruit geblikt en gehamerd op de noodzaak van vernieuwing. Innovatie-inspirator Peter Hinssen riep accountants op na te denken over de toekomst. Ze moeten kunnen en willen veranderen en daarvoor kijken waar het heengaat. "Stilstaan is geen optie, maar innoveren is helemaal niet leuk."

Hinssen draaide de klok terug naar 1911, toen in New York de eerste auto op straat verscheen. Paardenverkoper Ed. Klein riep mensen in een krantenadvertentie op om niet in de hype te stappen en de edele viervoeter trouw te blijven. Een idioot achterhoedegevecht, volgens Hinssen, die meent dat Europeanen erfelijk belast zijn met behoudendheid, omdat zij "driehonderd jaar geleden niet op de boot naar de Verenigde Staten durfden kruipen". In tegenstelling tot Amerikanen en Chinezen zeggen de achtergebleven Europeanen veel vaker: "Ja, maar…" tegen nieuwe ontwikkelingen. "De meeste mensen kijken naar de toekomst in de hoop dat die hetzelfde is als nu", aldus Hinssen. "Maar er komt een day after tomorrow." Accountants moeten volgens hem niet zozeer nadenken over technologie, als wel doordenken wat zij kunnen doen op de dag na morgen.

Marcel Jongmans, cfo van flitshandelaar Flow Traders, gaf een inkijkje in een wereld waarin het draait om milliseconden en waar dagelijks zo'n tweehonderd miljoen orders worden verwerkt. "Accountants kunnen leren van de risk approach van ons bedrijf", stelde hij.

Hoogleraar datascience Edo Roos Lindgreen meent dat accountants nog net zo werken als veertig à vijftig jaar geleden, toen de computer net zijn intrede deed. Accountants kijken naar een stilstaande film, gebruiken maar een fractie van de bedrijfsgegevens voor een oordeel en blijven achter met data-analyse.

'Maak ruimte om te investeren in kennis over kunstmatige intelligentie. Ook als uw winst daardoor tien procent daalt.'

"Maak ruimte om te investeren in kennis over kunstmatige intelligentie. Ook als uw winst daardoor tien procent daalt. Die vijftigduizend euro kunt u wel missen. Daar eet u geen boterham minder om."

Premortem analyse

Maakt de accountant wel eens een prognose? Ja, de meesten wel. Van de stemmers in de zaal maakt 46 procent er zelfs meerdere, terwijl zestien procent het houdt bij één prognose. De rest maakt er geen (zes procent) of vindt het niet horen bij het werk (32 procent). Echt optimistisch over de toekomst is de meerderheid niet, die noemt zich liever realistisch (55 procent). Een grote minderheid is optimistisch (veertig procent) en een kleine pessimistisch (vijf procent).

Hoogleraar risk management Theo Kocken legde uit hoe je van optimist realist wordt met pessimistisch 'scenariodenken'. De stresstest voor banken vindt hij een slecht voorbeeld, omdat die teveel is gericht op de korte termijn en te beperkt is. De banken worden er "hersendood" mee gemaakt. Voor een goede risico-analyse moet je meerdere scenario's en verschillende modellen hanteren. Een zeer effectieve methode is de 'premortem analyse'. Daarbij leg je medewerkers voorafgaand aan bijvoorbeeld een overname de volgende denkoefening voor: als het bedrijf over twee jaar failliet zou zijn en de oorzaak is de overname, leg dan uit waardoor dit precies is gekomen. Je ziet dan vaak een opeenstapeling van dingen die mis kunnen gaan: er is geen synergetisch effect, de winsten dalen, er ontstaat ruzie, het beste personeel gaat weg, de systemen zijn niet goed gekoppeld, er worden fouten gemaakt bij producten en diensten, klanten worden kwaad en lopen weg, er volgen rechtszaken, omdat het marktaandeel te groot is moet het bedrijf zich gedwongen opsplitsen et cetera Kocken: "Met deze simpele tool kun je veel valkuilen vermijden."

Hendrik Jan ten Have van Standard Investment kent het instrument, al noemt hij het "investeringscommissie". De voorstanders van een investering of overname krijgen een groep mensen tegenover zich die een week lang op zoek gaan naar alles wat de business case kapot kan maken. "Het bloed stroomt door de gang." Slechts één op de honderd bedrijven overleeft deze confrontatie.

Formule 1

Het zag er even naar uit dat de zaal een premortem analyse moest maken van het traditionele verdienmodel. Maar Kocken en Ten Have legden de aanwezigen het waargebeurde verhaal voor van een familiebedrijf uit IJsselstein, dat zich liet overnemen door  Standard Investment en nog geen week later een concurrerend bedrijf begon. Kocken beveelt accountants de premortem analyse aan bij hun oordeel over de continuïteit van bedrijven en om tegenwicht te bieden aan euforische directies.

De euforie rond Formule 1-coureur Max Verstappen werd aan het einde van de dag in perspectief geplaatst door oud-F1-coureur Robert Doornbos. Zo zitten tijdens de race in de fabriek honderd leden van het 450-koppige formule 1-team non-stop data te analyseren en naar grafiekjes te kijken. Om te kunnen innoveren moeten zij het hoofd koel houden en objectief blijven. Doornbos, die eerder ook voor Red Bull racete: "De coureur bepaalt slechts twintig procent van het succes, het materiaal tachtig procent." Een goede auto helpt dus, als je zeven kilometer in één minuut en twaalf seconden wilt afleggen -  een snelheid waaraan de accountant niet kan tippen.

Het integrale programma van de Accountantsdag 2018 is terug te kijken via YouTube

Het integrale verslag