Geert Dekker

De accountant van de toekomst volgt een opleiding tot 'basisaccountant' en vult die aan met een of meerdere specialisaties, zo nodig zijn leven lang. Zo ontwikkelt hij de flexibiliteit die nodig is om op veranderende omstandigheden te kunnen inspelen.

Dat schrijven de NBA Young Profs, het netwerk van jonge accountants en accountants-trainees, in een nadere uitwerking (in drie afzonderlijke delen) van hun toekomstvisie op het accountantsberoep. Naast educatie is er in die visie aandacht voor de onderwerpen cultuur en innovatie. Op alle drie die thema's, die nauw in verband staan met elkaar, wordt een scherpere focus bepleit. Dat betekent wat betreft educatie dat er in de toekomst geen ruimte meer is voor 'twee soorten accountants', zegt NBA Young Profs-bestuurslid Diane den Dunnen-Nout (New Vision Groep). "Het onderscheid tussen RA en AA en de diversiteit in typen RA's en AA's is en blijft verwarrend voor de buitenwereld. Die verwarring zit het herstel van vertrouwen in de weg."

'Het onderscheid tussen RA en AA en de diversiteit in typen RA's en AA's is en blijft verwarrend voor de buitenwereld.'

Weerstand

De jonge accountants beseffen dat de huidige tweedeling diep geworteld is in de beroepsgroep. Den Dunnen-Nout: "Maar het feit dat sommige veranderingen op grote weerstand zouden stuiten bij accountants, mag wat ons betreft geen argument zijn ze niet aan de orde te stellen." De wereld 'buiten de accountant' zal er immers blij mee zijn en dat moet prioriteit hebben. Want, zo stellen de young profs, de accountant is er om te beginnen voor die buitenwereld. "De accountant is bovenal de vertrouwenspersoon van het maatschappelijk verkeer. Dat element moet dan ook in de opleiding beter terugkomen", vindt Den Dunnen-Nout. Zoals het ook beter herkenbaar moet zijn in de twee andere thema's waar de jonge accountants zich over gebogen hebben, innovatie en cultuur. 

Behoudende aard

Bestuurslid Adrian Egas (Alfa Accountants) heeft zich met name bekommerd om het thema innovatie. Hij zegt dat de "van oudsher redelijk behoudende aard" de beroepsgroep dwarszit als het erom gaat van waarde te blijven voor het maatschappelijk verkeer. "Accountants nemen juist vanwege die vertrouwensrol een bijzondere positie in ten opzichte van de ondernemer", zegt Egas, "maar we moeten wel meegaan met onze tijd. Als NBA Young Profs missen wij in de beroepsgroep het bewustzijn dat je altijd om je heen moet blijven kijken om relevant te blijven."

En dan gaat het zeker niet alleen om informatietechnologie, stelt Egas. "De toekomst van de accountant hangt echt niet alleen af van de vraag of hij snapt hoe een blockchain werkt.

'De toekomst van de accountant hangt echt niet alleen af van de vraag of hij snapt hoe een blockchain werkt.'

Het gaat ons ook om integrated reporting, om de ontwikkeling van soft skills, om de ontwikkeling van specifieke branchekennis, om de kundigheden in strategische advisering, et cetera. Op al die terreinen moet de accountant een veel proactievere houding ontwikkelen."

Samenwerken

NBA Young Profs ziet voor zichzelf - en voor jonge accountants in het algemeen - een rol weggelegd om dat proces aan te jagen. Samenwerken staat daarbij voorop, aldus de toekomstvisie. Niet alleen moeten accountants en accountantsorganisaties met elkaar samenwerken, maar ook met andere beroepsgroepen en disciplines die met dezelfde materie te maken hebben. Egas: "Wil je het goed doen, dan moet je niet telkens opnieuw het wiel moeten uitvinden. Het gaat om te veel en te snelle ontwikkelingen om allemaal zelf bij te houden als accountantskantoor. Waarom niet binnen NBA-verband bijvoorbeeld de samenwerking zoeken op deze thema's, en vervolgens iedereen laten meegenieten van de resultaten van die samenwerking?" Een voordeel daarvan zou ook zijn dat er zo geen categorie kantoren achterblijft die met 'achterhaalde' werkwijzen en producten de status van de hele beroepsgroep naar beneden haalt. 

De aandacht voor innovatie moet ook in de (nieuwe) opleiding terugkomen, stelt de toekomstvisie van de young profs dus. Concreet betekent dat in ieder geval een grotere rol voor informatietechnologie in het curriculum. Den Dunnen-Nout: "In de nieuwe eindtermen is dat nu ook opgenomen, maar daar toont zich al meteen de zwakte van het huidige systeem. Die eindtermen zijn eind 2015 vastgesteld, maar de implementatie is nog bezig en de manier van implementeren verschilt per opleidingsinstelling. Het duurt nog een aantal jaren voordat de eerste nieuwe accountant hiervan profijt heeft." 

Studievoorlichting

Naast innovatie krijgt cultuur, het derde thema uit de toekomstvisie, een belangrijke plaats in de opleiding zoals de NBA Young Profs die voor zich zien. De nieuwe beroepscultuur, waarin het maatschappelijk belang voorop staat, moet om te beginnen een veel grotere rol spelen in de profilering van de opleiding. "Die maatschappelijke verantwoordelijkheid speelt nu geen zichtbare rol in de studiekeuze. Een betere studievoorlichting moet dat veranderen", aldus Den Dunnen-Nout. De houding van de aankomend student moet al onderwerp van gesprek kunnen zijn, stellen de young profs. Daarbij past het ook 'de student erop voor te bereiden dat het accountantsberoep een professioneel-kritische houding vraagt, waarbij assertiviteit een steeds grotere rol zal spelen'. 

In de studie zelf moet dan een grotere plaats worden ingeruimd voor ethiek, met name het trainen van die professioneel-kritische houding. Of de geleerde lessen vervolgens in de praktijk gebracht kunnen worden, hangt vanzelfsprekend af van de cultuur bij de kantoren. 'De nieuwe beroepscultuur moet tot in de haarvaten van organisaties doordringen', staat er in het visiestuk. Het probleem daarbij: 'Een gewenste beroepscultuur wordt niet bereikt door het stellen van beroepsregels of alleen het schrijven of praten over cultuur.' 

Openheid

Hoe dan wel? Young profs-bestuurslid Jeffrey Kyenkyenhene (PwC) boog zich over de materie en hij meent dat openheid een belangrijk middel is. "Het dilemma is dat de accountant geen fouten mag maken, maar dat hij tegelijkertijd het meeste leert van fouten. Er komt echter niet veel van dat leren terecht als je fouten onder het vloerkleed veegt."

'Het dilemma is dat de accountant geen fouten mag maken, maar dat hij tegelijkertijd het meeste leert van fouten.'

Openheid vergt een andere grondhouding dan de heersende, stelt Kyenkyenhene. "Er zijn de afgelopen tijd wel al grote stappen gezet. Maar het is nog niet genoeg. Pas als leren belangrijker wordt geacht dan straffen en afrekenen wordt het eenvoudiger transparant te zijn over gemaakte fouten." 

Als positief signaal noemt Kyenkyenhene dat de grote accountantsorganisaties de kwaliteit van de audit zwaarder laten meewegen bij beoordelingen van accountants. "Cultuurverandering is sowieso niet mogelijk als de top van een organisatie niet meedoet, maar uitdragen alleen is niet voldoende. Je kunt wel zéggen dat het maatschappelijk belang vooropstaat in de werkzaamheden van de accountant, maar als je daar vervolgens niet op stuurt, blijf je hangen in loze beloften." 

De drie visiedocumenten van de NBA Young Profs (over resp. educatie, innovatie en cultuur) zijn inmiddels gepubliceerd op de NYP-webpagina’s, onderdeel van de website nba.nl.