Lex van Almelo

'Dat we kijken naar de toekomst', vindt NBA-voorzitter Pieter Jongstra één van de belangrijkste veranderingen in het vak sinds hij in 2015 aantrad. Helemaal terecht is die claim echter niet. Wie de Accountantsdag volgt weet dat deze in het teken pleegt te staan van de toekomst. Ook volgend jaar weer. De bezoekers van de dag stellen zich traditiegetrouw open voor toekomstige ontwikkelingen, al lijkt de veranderingsgezindheid volgens de peilingen in de zaal doorgaans gering. De honderdste editie was hierop geen uitzondering.

Toen dagvoorzitter Rens de Jong hem vroeg wat er 'concreet verandert' stond Pieter Jongstra even stil bij het heden: "Bij de uitvoering van de 53 maatregelen uit In het publiek belang liggen we precies op schema. Hoewel we volgens de AFM wel meer moeten werken aan kwaliteit." Jongstra schakelde al snel terug naar de toekomst, waarin het bestaansrecht van de accountant vooral is "betrouwbaarheid toevoegen aan complexe informatie". En niet alleen financiële informatie.

'De impact die bedrijven hebben op de maatschappij vraagt om meer verantwoording.'

(Non)Financial data

Arjan Brouwer, chief accountant bij PwC en hoogleraar accountancy aan de Vrije Universiteit, vindt dat de accountant moet instaan voor betrouwbare informatie van verschillende aard. "De accountant is traditioneel gericht op de jaarrekening van afgelopen boekjaar. Maar de impact die bedrijven hebben op de maatschappij vraagt om meer verantwoording."

Nu de toekomst onzekerder wordt, kijken stakeholders volgens Brouwer steeds meer naar duurzaamheid. "Het moreel kompas van het ondernemingsbestuur is daarvan een onderdeel." De corporate governance, de bedrijfscultuur en de tone at the top hangen vaak samen met de betrouwbaarheid van de cijfers. Volgens filosoof Stine Jensen geldt dat "hoe vaker het woord vertrouwen valt, hoe meer er aan getwijfeld wordt".

'Hoe vaker het woord vertrouwen valt, hoe meer er aan getwijfeld wordt.'

Futuroloog Thimon de Jong wijst op Jeff Bezos, ceo van Amazon.com. Die kelderde in de ranking van Harvard Business Review van 1 naar 71, nu er niet alleen wordt beoordeeld op cijfers, maar ook wordt gekeken naar duurzaamheid.

Robert Jan van de Kraats moet als cfo van Randstad niet zo veel hebben van non-financial data, die hij verre toekomstnuziek vindt. In 2040 bestaan accountants en auditors volgens hem niet meer, tenzij de accountant zich richt op economic value added. Bijvoorbeeld door de cijfers te analyseren en financiële informatie zo relevanter te maken.

De accountant moet 'de klant uitdagen' door 'inspirerend irritant' te communiceren over edrijfseconomische data, waaronder debiteurentermijnen en pricing. Internal auditor San Croonenberg vond die oproep van Van de Kraats zo inspirerend, dat zij via Buzzmaster vroeg of hij de nieuwe NBA-voorzitter wil worden. De cfo, die in 2018 vertrekt bij Randstad, bleek verlegen met het aanzoek: "Jeetje."

Algoritmisering

Artificial intelligence expert Jim Stolze meent dat intelligente robots voorlopig nog even op zich laten wachten. Maar machines kunnen wel steeds beter leren. Zo trappen de algoritmes van een Tesla al op de rem voordat twee voorgangers elkaar raken, waardoor één van hen over de kop slaat.

Stolze ziet organisaties die algoritmes gebruiken bij procurement en advocatenkantoren die algoritmes inzetten bij fusies en overnames. HIj vindt het "een geweldig moment om ondernemer en accountant te zijn". De komende vijf jaar zal een enorme vraag ontstaan naar accountants die blockchain en algoritmen begrijpen, meent hij.

'De komende vijf jaar zal een enorme vraag ontstaan naar accountants die blockchain en algoritmen begrijpen.'

Hoe kan ik als accountant vertrouwen op black box algoritmes, wil risk manager Claudia Koppen-van Rouwendaal weten? Volgens Stolze “de vraag van de dag, die iedereen moet uitprinten en ophangen”. Hij denkt dat de accountant op grond van de Algemene Verordening Persoonsgegevens inzage kan eisen als algoritmes bijvoorbeeld discrimineren. "Unboxing the black box is een nieuwe rol voor de accountant", aldus deze Willy Alfredo van de toekomst.

Ethische vragen

Algoritmes kunnen niet alleen op de rem trappen, maar ook zelf gevaarlijk zijn. Bijvoorbeeld door haarfijn te filteren wie gay is. In sommige landen ben je leven niet zeker als dat bekend wordt. Trapt de accountant dan op de rem van het algoritme? En wat als u uw personal assistant Alexa straks niet alleen kunt opdragen de gordijnen te sluiten of een vlucht te boeken, maar ook kunt zeggen: "Ik wil minder belasting betalen?"

Futuroloog De Jong ziet voor de accountant geen rol als 'chief moral officer', want moraliteit is heel lastig te vatten in regeltjes. Bovendien zijn accountants allergisch voor dat woord. Toen hij een presentatie moest geven bij een big four-kantoor raadde de marketingafdeling het hem ten zeerste af om het te gebruiken. "Moraliteit doet te veel denken aan moraalridder en gooit alle deuren dicht. Accountants hebben er allemaal verschillende opvattingen over." 

Kantoorcultuur

Kan een accountant die niet over moraliteit wil praten wel zijn beroep uitoefenen, vroeg iemand uit de zaal? Geen probleem. Daarvoor neemt hij of zij gewoon een specialist op in het team. Google-zusterbedrijf  Deep Minds heeft volgens De Jong een ethics unit van tweeëntwintig mensen die zich afvragen hoe ze kunnen regelen dat een algoritme het juiste doet.

Voelen accountants zich vrij genoeg om zich uit te spreken over ethische kwesties?

Volgens Arjan Brouwer zou dit wel zo moeten zijn. "Organisaties moeten voor de randvoorwaarden zorgen."

Kun je in de kantoorcultuur ongestraft toegeven dat je een fout hebt gemaakt? Marlies de Vries, die onderzoekt hoe jonge accountants en trainees zich aanpassen aan de kantoorcultuur: "Die culturen kom je wel tegen, maar niet bij organisaties die heel gericht zijn op winst." Young prof Adrian Egas vond wel dat je fouten mag maken, maar tegelijk moet kwaliteit "een hygiënefactor" zijn.

Marco van der Vegte, audit partner bij Deloitte en kandidaat-NBA-voorzitter, ziet langzaam ruimte ontstaan om fouten toe te geven. "De ideeën van het jongste teamlid worden meer gerespecteerd."

'De ideeën van het jongste teamlid worden meer gerespecteerd.'

Robotcollega

Door robotisering verdwijnt volgens wetenschappers de helft van de bestaande banen. "Accountants staan hoog op die lijst. Werk daarom niet tegen, maar samen met de robot", zei ingenieur, filosoof en kunstenaar Koert van Mensvoort tijdens de afsluitende presentatie. Hij maakte een visual over 'Hubot', een uitzendbureau voor banen waarin mens en computer samenwerken. Denk aan een verhuizer die met mechanisch versterkte braces aan bovenarmen en benen ('exo skeleton') zwaardere spullen kan tillen. Zie de klusjesman, die met een AI-bril (artificial intelligence) een stuk smarter en handiger wordt. Vergeet de schoonmaakrobot niet, die de verpleegster meer tijd geeft voor de patiënt.

Een gouden toekomst is er ook voor de orgaanontwerper, de stratenbreier (een soort asfalteermachine, die een tapijt van klinkers legt) en de Shiva fysiotherapeute (die behalve de eigen handen vier mechanische armpjes gebruikt voor zware massages). Van Mensvoort: "Dankzij technologie kan de mens doen waar-ie goed in is. Alles kan mooier en leuker worden. Mijn huiswerk voor de accountant is daarom: bedenk hoe je kunt samenwerken met technologie."

2018

Dat huiswerk kan volgend jaar prima worden overhoord. Dan gaat de Accountantsdag 2018 (21 november) over toekomstige uitdagingen en hoe de accountant de toekomst naar zijn of haar hand kan zetten. Boze tongen beweren dat de dag wordt georganiseerd door een robot.

Lees ook 'Bezoekers over honderdste Accountantsdag: 'verbindingen leggen''