Geert Dekker

Welke maatregelen werken wel en welke niet? Cultuurverandering bij accountantsorganisaties is makkelijker gezegd dan gedaan. Het is een van de belangrijkste doelstellingen uit het rapport 'In het Publiek Belang', dat een dikke drie jaar geleden verscheen, maar tegelijkertijd een van de minst grijpbare. Wat kunnen kantoren nu precies dóen om een cultuur te creëren die gericht is op kwaliteit?

"De herziene versie van de Cultuurmeter is een instrument om dat te bepalen", zegt Olof Bik, associate professor Behavioral & Cultural Governance aan Nyenrode Business Universiteit. Bik boog zich samen met Jan Bouwens, hoogleraar Management Accounting aan de Judge Business School van Cambridge University, in opdracht van de NBA over de revisie van de eerste versie. Die kwam twee jaar geleden beschikbaar en werd daarna door ongeveer honderd kantoren gebruikt, met in totaal achtduizend medewerkers. Bouwens: "Dat was een nulmeting om de eigen bedrijfscultuur in kaart te brengen. Wat we nu hebben toegevoegd is een deel waarmee kan worden bepaald wat de invloed is van genomen maatregelen binnen het kantoor op die bedrijfscultuur en op het uiteindelijke gedrag in audit-teams." 

Oorzaak-gevolg

De Cultuurmeter bestaat nu uit twee delen: een vragenlijst voor alle medewerkers en een lijst vragen op kantoorniveau, in te vullen door het management. Bik: "Je kunt niet alleen op grond van opvattingen en ervaringen van medewerkers bepalen welke maatregelen je moet nemen om cultuurverandering mogelijk te maken. Daarom nemen we nu ook informatie over die maatregelen mee, om een goede oorzaak-gevolg-analyse te kunnen uitvoeren. Deze Cultuurmeter leert kantoren dus niet alleen hoe het ervoor staat met de bedrijfscultuur, maar ook welke maatregelen echt effect hebben gehad op die cultuur, en wat mogelijk vervolgrichtingen zijn."

'Kantoren kunnen met de Cultuurmeter zien of en hoe de opvattingen en ervaringen van hun medewerkers zich hebben gewijzigd.'

Bovendien zijn extra mogelijkheden geschapen om de Cultuurmeter kantoorspecifiek te maken. De formulering van vragen kan worden aangepast aan de interne terminologie en het is mogelijk extra vragen toe te voegen, bijvoorbeeld over kantoorspecifieke maatregelen. Bouwens: "Ook is een aantal open vragen toegevoegd, ook weer met het doel beter zicht te krijgen op de relaties tussen gedrag, cultuur en de maatregelen die op dat gebied genomen zijn."

Fouten bespreken

Intussen bevat de nieuwe Cultuurmeter nog voldoende overeenkomsten met de 'oude', zodat die zijn waarde als nulmeting niet verliest. Kantoren kunnen met de Cultuurmeter zien of en hoe de opvattingen en ervaringen van hun medewerkers zich hebben gewijzigd. De sectorbrede resultaten van de eerste meting werden juni 2017 gepubliceerd. Daaruit bleek onder meer dat kwaliteit een veelvuldig besproken onderwerp is in accountantsorganisaties, maar dat medewerkers nog worstelen met de concrete uitvoering. Zo geven ze aan zich nog niet altijd comfortabel te voelen bij het bespreken van fouten en dilemma's, dat de ingeplande tijd voor opdrachten vaak nog niet voldoende is en dat de beloning van werknemers nog niet (voldoende) is gekoppeld aan kwaliteit.

'We kunnen met z'n allen vinden dat accountants hun gedrag moeten veranderen, daarbij hoort wel de vraag of de organisatie hen in staat stelt ander gedrag te vertonen.'

Dat geeft bij uitstek het al genoemde verschil aan tussen droom en daad. "We kunnen met z'n allen vinden dat accountants hun gedrag moeten veranderen, daarbij hoort wel de vraag of de organisatie hen in staat stelt ander gedrag te vertonen", zegt Bik. Vertaald naar de resultaten van die eerste Cultuurmeter betekent dat: kwaliteit aan de orde stellen is één, blijkbaar is het nemen van concrete maatregelen met het oog daarop (het faciliteren van het bespreken van fouten, voldoende tijd geven voor opdrachten, beloning koppelen aan kwalitatieve criteria) iets anders.

Onbarmhartig

Door juist te focussen op de relatie tussen maatregelen en kwaliteitsaspecten legt de nieuwe Cultuurmeter onbarmhartig de vinger op dit onderscheid. "Het is verder aan de kantoren om dit instrument op de goede manier in te zetten", stelt Bouwens. Zij zijn daar overigens zelf heer en meester over. "Het is en blijft een managementinformatietool. Men kan helemaal zelf bepalen wat men met de uitkomsten doet."

'Het is aan de kantoren om dit instrument op de goede manier in te zetten.'

Bouwens en Bik staan als wetenschappers daarbij niet aan de zijlijn. Met de (geanonimiseerde) gegevens uit de Cultuurmeter zullen ze wederom een sectorbrede analyse uitvoeren, waarmee ze de beroepsgroep kunnen informeren over de effectiviteit van maatregelen die moeten leiden tot cultuurverandering. Tussentijds spelen ze verder een rol bij de kantoorspecifieke aanpassingen en analyse. 

• Meer informatie over de Cultuurmeter