Geert Dekker

René Craemer, voormalig hoofd Functioneel Parket van het Openbaar Ministerie, beschikte over 'specifieke ervaring' met accountants toen de NBA hem in het voorjaar van 2016 benaderde met de vraag of hij de werkgroep Focus op Fraude wilde leiden. "Het OM heeft natuurlijk een gezond negatief beeld van de samenleving, zoals dat dan heet", zegt hij. "Je ziet alleen dingen voorbij komen die fout zijn gegaan. Terwijl je weet dat negentig procent van de mensen deugt. Dus enerzijds: aan mijn eerdere werkzaamheden heb ik indrukken van het accountantsberoep overgehouden waar ik niet helemaal vrolijk van werd. Anderzijds weet ik natuurlijk dat er ook heel veel goed gaat."

Bestaansreden

'Niet vrolijk' werd Craemer vooral als hij zag dat bij accountants het besef  van hun bestaansreden ontbrak. "Waarom bestaat dit beroep? Waar zijn jullie eigenlijk voor bedoeld? Dat is natuurlijk de publieke taak. Maar intussen bestaat wel de indruk dat voor accountantsorganisaties de declarabele uren in feite belangrijker zijn geworden dan die publieke taak." Een indruk die mede gewekt wordt door onvoldoende alertheid op frauderisico's of tekortkomingen in het omgaan met fraudesignalen.

'Intussen bestaat wel de indruk dat voor accountantsorganisaties de declarabele uren in feite belangrijker zijn geworden dan die publieke taak.'

Craemers activiteiten voor de werkgroep leverden wat dat betreft een nieuwe 'nare verrassing' op. Hij beschrijft de situatie van de controlerend accountant die bij de klant stuit op integriteitskwesties en daarover intern, met zijn collega's, van gedachten wil wisselen. De uren die daarmee zijn gemoeid gaan af van het budget dat met de klant is afgesproken. Craemer: "Daar ben ik een beetje van geschrokken. Dit is namelijk zó fout. Een accountantsorganisatie moet juist ruim baan bieden aan accountants die over dergelijke problemen en dillema's willen praten. In plaats daarvan komt men onder druk te staan. Dat is echt fout. Daar word ik treurig van."

Poortwachter

De voornaamste taak van de werkgroep Focus op Fraude was de NBA adviseren hoe maatregel 4.4 uit het rapport 'In het publiek belang' moet worden geïmplementeerd. Die maatregel - een van de 53 die samen het maatschappelijk vertrouwen in het accountantsberoep moeten herstellen - stelt dat 'de accountant de rol van poortwachter moet en kan spelen bij de aanpak en bestrijding van fraude'. De NBA wordt daarbij opgeroepen ten aanzien van fraude 'nadere regelgeving of een handreiking uit te brengen over de uit te voeren werkzaamheden en de afstemming met en rapportage aan de raad van commissarissen'.

De werkgroep heeft nu zijn aanbevelingen gepubliceerd. Hierin wordt erop aangedrongen dat de NBA 'de publieke functie van de controlerend accountant centraal stelt'. Daarbij hoort dat die accountant 'zich een gedegen oordeel vormt over het integriteitsmanagement en de fraudebestrijding bij de controlecliënt'.

'Bij het afgeven van zijn oordeel zal hij dus altijd en overal moeten kijken naar frauderisico's en de beheersing daarvan.'

Discussies over de vraag of en in hoeverre de accountant dan 'fraudebestrijder' of zelfs 'rechercheur' is, slaan de plank helemaal mis, vindt Craemer. "Het punt is dat frauderisico's altijd en overal bedreigend zijn voor de continuïteit van een organisatie. Het is de taak van de accountant zich een oordeel te vormen over de mate waarin die continuïteit gewaarborgd is, dus zal hij zich een beeld moeten vormen van de gevaren die deze continuïteit bedreigen. Bij het afgeven van zijn oordeel zal hij dus altijd en overal moeten kijken naar frauderisico's en de beheersing daarvan."

Afvinken

Het klinkt eenvoudig en dat is het volgens Craemer ook. "Hier zijn ook helemaal geen nieuwe regels voor nodig. Die regels zijn er, in overvloed. Het gaat erom dat ze niet altijd worden opgevolgd, in ieder geval niet in die zin dat daarmee recht gedaan wordt aan de rol die de accountant heeft in het maatschappelijk verkeer." Want te vaak komt het neer op óf 'afvinken' óf op net zolang passen en meten tot een en ander net door de beugel kan. "Terwijl het erom gaat of het deugt, zo simpel is het. Maar de accountant zegt nu niet dat het deugt. Hij zegt dat het niet fout is. Daar bouw je geen vertrouwen mee op. Ik denk dat dat wel duidelijk is."

'De accountant zegt nu niet dat het deugt. Hij zegt dat het niet fout is. Daar bouw je geen vertrouwen mee op.'

Geen nieuwe regels dus, maar de NBA zal volgens de werkgroep wel uitleg kunnen en moeten geven over de toepassing van de bestaande regels, om zo accountants meer te stimuleren hun publieke taak op de voorgrond te stellen. "De regels zijn er, volg ze gewoon. Dat is één", zegt Craemer. "En ten tweede: we leven in een samenleving waarin je ook moet laten zien dat je het doet. Dus laat vooral zien dat accountants invulling geven aan hun publieke taak, laat zien dat ze niet op aarde zijn om hun cliënten te plezieren, maar eerst en vooral om een maatschappelijke rol te vervullen."

Opleiding

Dat zal soms grote veranderingen in de branche vereisen, erkent Craemer. "Maar dat was een van de positieve verrassingen waar de werkgroep op stuitte: bij veel van onze gesprekspartners heerst wel degelijk het besef dat hier geen ontkomen meer aan is. Men realiseert zich dat dit moet gebeuren, dat de publieke taak van de accountant weer voorop geplaatst moet worden. Hoe? Om te beginnen door er veel over te praten met zijn allen. Ja, er wordt al langer over gesproken, maar zijn de échte discussies gevoerd? Dat moet nu gebeuren: over de manier waarop accountants worden opgeleid met name. En over voorbeelden, zoals die druk waaronder een accountant komt te staan als hij over integriteitskwesties wil praten. Dat soort zaken moet veranderen en uit onze gesprekken bleek dat velen erkennen dat de branche daar niet meer omheen kan."