Marcel Pheijffer

Nog geen dag later voerde de FIOD een grootschalige actie uit, waarbij huiszoekingen werden gedaan bij een Nederlands trustkantoor en in Duitsland, Monaco en op Curaçao. Er zou onder meer sprake zijn van betrokkenheid bij mensensmokkel, fraude en witwassen. Een directeur, een Rus, van het kantoor is door de FIOD aangehouden. Hij was één van mijn cursisten op die woensdag.

Toen ik erover las moest ik denken aan de gevaren van het zaken doen in Oost-Europa. In landen waar fraude, corruptie en witwassen een nadrukkelijk risico vormen. Het bracht mij ertoe te kijken naar de jaarrekeningen van de Amsterdam Trade Bank (ATB). ATB is onderdeel van de Russische Alfa-Group en dochter van de Alfa Bank Russia, de grootste private bank in Rusland.

Hieronder geef ik enkele relevante gegevens die aan de jaarrekeningen 2013-2015 zijn ontleend.

Jaar	2013	2014	2015
Datum vaststelling jaarrekening	2 mei 2014	31 juli 2015	9 november 2016
Balanstotaal	4.239.639.011	3.944.970.839	2.003.446.005
Nettoresultaat	27.561.682	-/- 36.089.723	-/-
Eigen vermogen	311.381.499	260.359.957	83.524.515
Impairment	18.070.000	96.255.291	243.506.643
Kosten audit related services	565.766	540.450	959.680
Verklaring	Goedkeurend	Goedkeurend	Goedkeurend

Ten eerste viel mij op dat de periode tussen het vaststellen van opeenvolgende jaarrekeningen niet de meer gebruikelijke twaalf, maar vijftien maanden bedraagt. Werd de jaarrekening in 2013 nog begin mei vastgesteld, in 2015 gebeurde dat pas ruim in november. Dit aspect kan een signaal (red flag) zijn dat er iets aan de hand is.

Ten tweede valt op dat het balanstotaal, in de door mij bekeken periode, in 2015 is gereduceerd tot 47 procent van de uitgangssituatie in 2013. Het eigen vermogen is in diezelfde periode zelfs gereduceerd tot 26,8 procent van die uitgangspositie.

Ten derde blijkt dat het eigen vermogen sterk achteruit is gegaan, doordat het nettoresultaat niet langer de winst toont uit 2013 (ruim 27,5 miljoen euro) maar een fors verlies (ruim 230 miljoen euro in 2015).

Ten vierde blijkt dat de omslag van winst naar verlies wordt veroorzaakt door forse impairments op de leningenportefeuille, met name in Rusland en Oekraïne. De impairment in 2013 bedraagt ruim 18 miljoen euro en heeft betrekking op zeven klanten. Het bedrag van ruim 96 miljoen euro in 2014 heeft betrekking op achttien klanten en de ruim 243,5 miljoen euro uit 2015 betreft 34 klanten.

Accountantsoordeel

De ontwikkeling in de cijfers triggert om naar het accountantsoordeel te kijken. Accountant KPMG geeft in 2013 een standaard goedkeurende verklaring. In 2014 valt er meer te lezen. Onder de key audit matters gaat het onder meer over de waardering van de leningenportefeuille en de impaiment:

'Our audit approach - Our audit approach included both the testing of controls as well as substantive audit procedures.
We gained an understanding of and tested the controls implemented with respect to the lending process and the process for determining impairments for loan losses. Critical processes and controls include but are not limited to periodic revision of loans including applying policies and guidance around ongoing credit risk monitoring of loans and subsequently the evaluation, recognition of impairment triggers and the assessment of the recoverable amounts of impaired loans.
Furthermore, we examined a selection of individual loan exposures in detail, and challenged the Executive Board's assessment of the recoverable amount. We applied professional judgement in selecting the loan exposures for our detailed inspection with an emphasis on exposures in sectors that pose an increased uncertainty for recovery in the current market circumstances, for example exposures in Russia and Ukraine. Using our own credit risk management specialists, we challenged the appropriateness of the Executive Board's key assumptions in the impairment testing (including valuation reports of collateral, scenario analysis, loan restructuring measures and collateral valuation haircuts) and performed procedures with regards to the accuracy of the Executive Board's calculation of the recoverable amount of the individual loans.'

De werkzaamheden leiden in 2014 tot het volgende oordeel ten aanzien van dit punt:

'Our observations - We found that the corporate portfolio in the financial statements of Amsterdam Trade Bank as at 31 December 2014 has been recorded in accordance with the applicable accounting principles and consider the Executive Board's calculation of impairments to be neutral. We concur with the loan disclosures in the financial statements included in note 4.'

In het jaar 2015 hanteert de accountant ten aanzien van de werkzaamheden, op een aanvulling na, dezelfde tekst. De aanvulling betreft:

'Furthermore we considered the outcome of the asset quality review performed early 2016 at the request of DNB by an external professional services firm. The results of the asset quality review confirmed management’s view on the required level of impairments regarding the loan portfolio as per 31 december 2015.'

Het oordeel ten aanzien van dit punt op basis van de werkzaamheden in 2015 luidt, op de volgende toevoeging na, hetzelfde als in 2014. De toevoeging:

'In our report to the Executive Board and Supervisory Board we provided recommendations to improve the determination and timely recognition of impairments.'

Een aanvulling die geen overbodige luxe lijkt gezien de omvang en impact van de impairments. To put it mildly.

Dit alles overziende ben ik toch nog wat in verwarring. Waarom? Het balanstotaal is in 2015 ten opzichte van 2013/2014 ongeveer gehalveerd. De auditkosten die ATB aan KPMG moest betalen zijn echter gestegen van 540.450 euro in 2014 naar 959.680 euro in 2015. Een stijging van bijna tachtig procent. Dat komt mij op het eerste gezicht volstrekt niet logisch voor. Had ATB dat niet even kunnen toelichten? Had KPMG dat in de uitgebreide controleverklaring niet even kunnen (moeten) toelichten? Dit mede in het licht van treurige berichten uit de accountantssector dat de budgetten zo vaak onder druk staan. Dat lijkt bij deze cliënt wel mee te vallen...

Is er soms meer aan de hand? Waarom duurde het ten aanzien van 2015 immers zo lang totdat de jaarrekening werd vastgesteld?

Ik las verder in de stukken over 2014 en 2015. Er was nog een key audit matter. Op het gebied van compliance en de anti-witwaswetgeving. De observaties van de accountant zijn in 2014 als volgt:

'In order to mitigate the risks of non-compliance, the bank initiated steps to improve the risk and compliance functions. In our management letter and long form auditor's we provided observations for necessary improvements with respect to the formalisation, documentation and execution of processes such as client and supplier identification and transaction monitoring in relation to client payments.'

En in 2015:

'In our report to the Executive Board and Supervisory Board we provided observations with respect to the processes such as client and supplier identification and transaction monitoring in relation to client payments. In order to mitigate the risks of non-compliance, during 2015 and 2016 the bank has worked on improving the risk and compliance functions and related policies and procedures and finalised their compliance remedial program in July 2016.'

Enfin, dit zegt nog weinig. Daarom maar even gekeken in de toelichting van ATB zelf (waarnaar de accountant overigens verwijst). In 2014 lezen we:

'ln 2014 (continuing in 2015), stimulated by specific supervisory initiatives, ATB has increased its efforts to implement a strong compliance culture and organization, processes and tooling. As a result of this and also due to an increased specific monitoring of its client files and business transactions, ATB identified and reported past unusual transactions to the relevant authorities.
In this respect ATB is currently in contact with those authorities on the identification and notification of unusual transactions. It is uncertain which sanctions, if any, could be imposed as a result hereof. Based on Wft and Wwft conditions, administrative measures such as a penalty payment or an administrative fine or other measures may be imposed. As these are possible obligations subject to confirmation by uncertain future events they cannot be recognised as a liability in the balance sheet but are disclosed as a contingent liability.'

Aha! Lezen we hier nu in nette bewoordingen dat ATB er met de naleving van de meldplicht witwassen een potje van heeft gemaakt en dat de toezichthouder met sancties (boetes) dreigt? En had de accountant in zijn key audit matters hier niet veel explicieter op kunnen (moeten) wijzen? In de stukken over 2015 lezen we dat de kwestie met de toezichthouder nog steeds niet is opgelost: boetes en/of andere sancties hangen nog steeds in de lucht.

Kortom: een casus die aan de hand van de jaarstukken en de uitgebreide controleverklaring alleen maar vragen oproept. Zowel in de richting van ATB (bijvoorbeeld ten aanzien van de tijdigheid en adequaatheid van impairments en de discussie met DNB over WWFT-meldingen), als in de richting van KPMG (waarom stijgen de controlekosten met tachtig procent terwijl het balanstotaal halveert en waarom duurt het relatief lang voordat de jaarrekening wordt vastgesteld?).

Picket lines and picket signs
Don't punish me with brutality
C'mon talk to me
So you can see
What's going on
Yeah, what's going on
Tell me what's going on
I'll tell you what's going on, ooh ooo ooo ooo
Marvin Gaye - What’s going on

Een beknopte versie van deze bijdrage verscheen op 8 december 2016 in het FD.