Geert Dekker

Tekortschietende kennis van renterisicomanagement, onbegrepen en onbegrijpelijke derivatencontracten en banken die zich met verschillende petten op melden bij de mkb'er. Ziedaar de ingrediënten voor de renteswap-nachtmerrie waar duizenden mkb-ondernemingen in verzeild zijn geraakt.

De diagnose is van Victor Macrae, zelfstandig consultant bij Macrae Finance en auteur van het net bij Pearson verschenen Mastering Interest Rate Risk Strategy*: "Er is heel veel mis gegaan en er gaat nog steeds heel veel mis met derivaten. Grote en kleine organisaties en bedrijven maken meerdere soorten blunders rond opties, swaps en andere afgeleide producten en banken maken zich schuldig aan mis-selling. Dat moet anders. Ik roep mkb-ondernemers en hun accountants op zich te verdiepen in de basis van renterisicomanagement."

'Ik roep mkb-ondernemers en hun accountants op zich te verdiepen in de basis van rente-risicomanagement.'

Uiterst merkwaardig

Te vaak wordt die basis veronachtzaamd, vindt Macrae. "Wat wil je nu eigenlijk bereiken met het inperken van je renterisico's? Die vraag wordt maar zelden gesteld. Gevolg: er worden derivatencontracten afgesloten die de verkeerde oplossing zijn voor het probleem, er zijn contracten die het probleem zelfs vergroten en er zijn contracten die een 'oplossing' zijn voor een probleem dat helemaal niet bestaat."

De almaar dalende rente van de afgelopen jaren bracht aan het licht wat voor uiterst merkwaardige contracten zoal gesloten zijn tussen banken en ondernemers. Ondernemers kregen immers door die dalende rente te maken met een negatieve marktwaarde van die contracten, terwijl ze daar geen rekening mee hadden gehouden. Velen van hen bleken niet te weten wat ze eigenlijk hadden gekocht. De banken worden daarvoor nu aansprakelijk gesteld en de claims stapelen zich op, zowel collectief als individueel.

'Wat wil je nu eigenlijk bereiken met het inperken van je renterisico's? Die vraag wordt maar zelden gesteld.'

Looptijd

In een van de individuele zaken (tegen de ING Bank) deed de Amsterdamse rechtbank midden september een opvallende uitspraak. Het betrof een ondernemer die privé belegde in winkelpanden en daarvoor een lening van 15 miljoen euro bij de ING Bank had lopen. Macrae: "Toen de ondernemer van bank wilde wisselen - omdat de ING Bank meerdere malen de rente-opslag verhoogde - bleek dat hij de negatieve marktwaarde van de swap aan ING zou moeten vergoeden".

De rechter oordeelde echter dat de bank de klant vooraf beter had moeten informeren over de 'allowance'-faciliteit die tegelijkertijd met de swapovereenkomst was gesloten. Op die faciliteit werd in de loop der jaren de negatieve waarde van de swap geboekt, maar daar bleek de klant geen weet van te hebben. De ondernemer kreeg die constructie pas vier jaar na ondertekening echt door, en kwam toen meteen in het geweer.
Macrae: "Hier heeft de rechter duidelijk geoordeeld dat de informatieverstrekking van ING over de werking van de allowance-faciliteit is tekortgeschoten, waardoor de ondernemer geen goede afweging heeft kunnen maken."

Verjaring

Het opvallende element is volgens Macrae echter niet alleen dat ING terechtgewezen wordt wat betreft de kenmerken van de swap. "Hier gaat het erom dat de rechter het argument van verjaring onderuit haalt. De banken stellen in deze zaken vaak dat het zo lang geleden is dat het contract gesloten is, dat de bank niet meer vervolgd kan worden voor de kwalijke gevolgen ervan. Deze rechter stelt echter dat het niet gaat om het moment waarop het contract gesloten is, maar om het moment waarop de klant echt inzicht heeft in wat er is afgesproken in dat contract. En dat kan - zoals in deze zaak - pas jaren later het geval zijn."

In andere zaken (zie kader) verkochten banken bijvoorbeeld swaps die betrekking hadden op een totaalbedrag, terwijl de lening maar ten dele werd opgenomen, of swaps met de suggestie dat daarmee elke wijziging van de totale rentelasten afgedekt is. Van dat laatste kan echter geen sprake zijn, zolang banken de mogelijkheid hebben rente-opslagen aan te passen naar aanleiding van een veranderend kredietrisicoprofiel.

'Als het niet om doelbewuste speculatie gaat, zijn het meestal technische fouten die de mkb-ondernemer in het nauw brengen, of gebrekkige informatie-voorziening vanuit de bank.'

Blunders

Macrae noemt dat in zijn boek 'derivatenblunders' en hij verdeelt ze onder in meerdere categorieën, met bijvoorbeeld ook overhedging en 'opzettelijke speculatie' als labels. Vestia is inmiddels het schoolvoorbeeld van speculatie. "Die woningcorporatie beschikte op een gegeven moment over meer dan vierhonderd derivatencontracten met een onderliggende waarde van 23 miljard euro. Daarvan had twintig procent betrekking op onderliggende leningen, de rest was pure speculatie."

Overhedging kan tegen speculatie aanleunen. "Maar meestal is men volkomen te goeder trouw, hooguit wat voorbarig. Als bijvoorbeeld nieuwbouwplannen worden afgeblazen blijkt vaak dat ten behoeve van de financiering al hedges waren aangekocht. De lening gaat vervolgens niet door, maar er resulteert een open derivatenpositie."

Doofpot

Het aantal voorbeelden is talrijk. Als het niet om doelbewuste speculatie gaat, zijn het meestal technische fouten die de mkb-ondernemer in het nauw brengen, of gebrekkige informatievoorziening vanuit de bank. Macrae is relatief mild over de voorbeelden van mis-selling die nu de publiciteit halen, maar niet over de wijze waarop banken en autoriteiten deze volgende vertrouwenscrisis in de financiële sector behandelen.

'De banken proberen dit nog steeds in de doofpot te stoppen en sluiten schikkingen met geheimhouding als voorwaarde.' 

"De banken proberen dit nog steeds in de doofpot te stoppen. Ze willen zaken alleen individueel behandelen en sluiten schikkingen met geheimhouding als voorwaarde. Het is een riskante strategie: ik twijfel er niet aan dat ze uiteindelijk toch moeten betalen en intussen lopen ze elke dag die dit langer duurt extra reputatieschade op."

Compenseren

AFM en ministerie van Financiën stellen zich kritisch, maar zacht op. "Met name als je dat vergelijkt met de harde acties van de Britse financiële waakhond, beperkt de AFM zich tot het uitdelen van 'tikken op de vingers' ", vindt Macrae. "Nu zijn de banken nog bezig met de herbeoordeling van dossiers. Het wordt kritiek wanneer de portemonnee moet worden getrokken voor schadevergoedingen. Dat zal door alle betrokkenen met argusogen gevolgd worden."

De derivatenspecialist vindt het des te opmerkelijker dat 'de strijd' zich nu dan toch ten gunste van de ondernemers lijkt te ontwikkelen. "De recente gerechtelijke uitspraak is niet de enige waarin de bank in het ongelijk is gesteld. Meerdere keren heeft een rechter nu gesteld dat banken hebben gefaald in de informatievoorziening rond derivaten en dat ze de schade aan mkb-ondernemingen moeten compenseren."

Noot
* Het eerste deel van het boek Mastering Interest Rate Risk Strategy is via de site
http://www.victormacrae.com/ gratis digitaal te ontvangen.