Remko Renes, Arthur Izeboud en Govert van Koningsveld

Op 5 juni 2015 gingen circa tweehonderd master studenten accountancy op Nyenrode Business Universiteit tijdens een college Corporate governance met elkaar in gesprek over de benodigde veranderingen om het vertrouwen in de openbaar accountant te herstellen. De rapporten van de AFM en de reactie vanuit de beroepsgroep, samengevat in het rapport 'In het publiek belang', vormden de basis. Studenten beantwoordden stellingen en vragen online en de uitkomsten waren input voor de levendige discussies die daar op volgden.

Gevraagd naar de kern van de problematiek en de noodzakelijke veranderingen waar het accountantsvak nu voor staat, noemden de studenten de woorden 'kwaliteit' en ‘maatschappelijk verkeer’ het meest. De aloude verwachtingskloof is nog steeds niet overbrugd.

Reacties op AFM-onderzoek big four

De studenten onderkennen dat door tijdsdruk en budgetafspraken met klanten de afwerking van dossiers - waaronder de review van de partners - verbetering behoeft. Daarbij geven de studenten, die veelal als assistent-accountant werkzaam zijn, aan dat ze dit inmiddels in de praktijk als verandering ervaren. Slechts twintig procent van de studenten onderschrijft de stelling dat de controle van de jaarrekening bij de big four-kantoren ver onder de maat is. In de discussie over de kwalificatie 'ver' bleek echter dat een groot aantal studenten wel vindt dat de kwaliteit van de controle nog steeds hoger kan. 'Ver' beneden de maat ging echter voor hen te ver.

'Bijna tweederde van de accountancy-studenten verwacht dat het pakket van 53 maatregelen het gewenste effect zal hebben.'

Reactie op rapport 'In publiek belang'

In het rapport 'In publiek belang' zijn 53 maatregelen opgenomen voor het herstellen van het vertrouwen in het beroep. Deze maatregelen zijn te verdelen naar vier thema’s: governance van accountantskantoren, verdien- en beloningsmodel, de cultuur en het lerend vermogen van de sector, en tenslotte de verbetering van de relevantie van de accountantscontrole.

In totaal verwacht bijna tweederde van de accountancystudenten dat het pakket aan maatregelen het gewenste effect zal hebben om het doel te bereiken. Opvallend is dat ruim 48 procent vindt dat vooral aandacht moet worden besteed aan het verdien- en beloningsmodel, terwijl slechts zeven procent de veranderingen wil richten op de governance. Dit in contrast met de grote publieke aandacht voor de aanpassingen in de governance van accountantsorganisaties, zoals het installeren van een raad van commissarissen met onafhankelijke leden.

Vier e-drivers voor verandering

De studenten werd gevraagd op welk van de vier gebieden ze hun geld zouden inzetten om te zorgen dat de gewenste gedragsverandering plaatsvindt die kwaliteit en daarmee herstel van vertrouwen moet gewaarborgen. Dit afgezet tegen de vraag waar men verwacht dat het maatschappelijk verkeer zijn geld op zou inzetten.

In het kader van deze vraag is de studenten een zogenaamd nalevingsvierkant voorgelegd. Dit nalevingsvierkant is in Nederland geïntroduceerd door de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit in haar rapportage ‘Naar prestaties met effect’ (januari 2005). Gedragsverandering wordt vanuit vier verschillende invalshoeken benaderd: de vier zogenoemde e-drivers voor verandering:

1. Education - geven van voorlichting en onderwijs (denk aan voorbeeldgedrag, campagnes).
2. Engineering - inrichten van een sociale en fysieke infrastructuur (denk aan verkeersdrempels en branche-keurmerken).
3. Economics - hanteren van economische stimuli (denk aan belonen met tegoedbonnen bij verkeerscontroles).
4. Enforcement - ouderwets handhaven (denk aan controles en opgelegde sancties).

Door de negatieve persberichtgeving over de accountant verwacht 84 procent van de studenten dat het maatschappelijk verkeer inzet op meer handhaving (enforcement) door (nieuwe) regels en verscherpt toezicht. Volgens de studenten draagt dit niet bij aan het herstel van vertrouwen. Hierbij trekken zij de parallel met de (soms) box-ticking-achtige excercitie voor de naleving van corporate governance codes. Het voldoen aan deze codes leidt niet tot minder schandalen. Kennelijk is meer nodig dan alleen regels opstellen en naleven.

De meeste accountancystudenten zetten zelf liever in op opleiding (ruim 37 procent). Het gaat hier om voorbeeldgedrag, campagnes en onderwijs. Op deze manier zien zij een duurzame verandering tot stand komen.

Eigen verantwoordelijkheid

Bij de vraag wie de leiding moet nemen in de verandering zijn de studenten eensgezind en nemen zij graag hun eigen verantwoordelijkheid. In totaal geeft 38 procent aan dat zijzelf als 'de individuele accountant' de belangrijkste actor voor verandering zijn. Hiermee geven zij een belangrijk signaal af dat de verandering niet wordt opgelegd van buitenaf maar dat intrinsieke motivatie bepalend is voor een blijvende verandering.

Het is mooi om te zien dat de studenten de verantwoordelijkheid voor de verandering bij zichzelf zien en daarbij ondersteuning zoeken bij opleidingen. Maar het is ook een waarschuwing aan de oude garde: handhaving is misschien de natuurlijke reactie vanuit de maatschappij, maar zal niet leiden tot een duurzame oplossing. Een gezonde mix van opleidingen, goede processen, beloningen en handhaving zal het beroep verder brengen.