Geert Dekker

Macrae heeft een vierledig analysemodel ontwikkeld dat bedrijven kunnen gebruiken om renterisico's te managen.
"Er is heel veel mis gegaan en er gaat nog steeds heel veel mis met derivaten", zo zei de financieel consultant eerder tegen Accountant.nl net nadat zijn boek Mastering Interest Rate Risk Strategy* was verschenen (Pearson, 2015).
In dat boek presenteert Macrae zijn model, nadat hij onder meer een overzicht heeft gegeven van alle mogelijke blunders die bedrijven kunnen maken met derivaten, al dan niet veroorzaakt door mis-selling door banken. Zoals bekend hebben honderden bedrijven (verenigd in de Stichting Renteswapschadeclaim) de drie grote Nederlandse banken aansprakelijk gesteld voor de schade. Van die drie is Rabobank inmiddels gedagvaard.

Vier stappen

Macrae's punt is dat bedrijven - mis-selling door banken of niet - zelf over een degelijk renterisicomanagement moeten beschikken om in control te zijn. "Met als twee grote voordelen winstmaximalisatie en risicomitigatie. Winstmaximalisatie omdat het model leidt tot de laagste mogelijke rentelasten; risicomitigatie omdat altijd moet worden voorkomen dat je niet aan je financiële verplichtingen kunt voldoen."

Het model neemt grofweg vier stappen: risico's en risicovragen worden in de eerste stap geformuleerd, gevolgd door een impactanalyse (de tweede stap) en een scenario-analyse (de derde stap), uitmondend in de antwoorden op de vragen uit de eerste stap (de vierde stap).

'De eerste stap - het formuleren van het probleem - wordt vaak overgeslagen.'

Overgeslagen

"De eerste stap - het formuleren van het probleem - wordt vaak overgeslagen", stelt Macrae, "maar de zorg die daaraan wordt besteed, is in vele opzichten bepalend voor de kwaliteit van het hele traject. Je kunt een perfect antwoord bedenken, maar als de vraag verkeerd is, schiet je er niets mee op."

Om de situatie in kaart te brengen, moet onder meer een lijst worden gemaakt van alle balansposten die een (toekomstige) rentecomponent hebben. Van die posten moet worden bepaald welke risico's ze veroorzaken als de marktrente fluctueert. Daaruit volgt de formulering van de risicovragen, bijvoorbeeld: hoe kan het bedrijf bereiken dat de betaalde rente op de lange termijn maximaal zes procent is? Of: hoe kan worden verzekerd dat de afspraken in het bankconvenant niet zullen worden geschonden?

Gevoeligheid

De impactanalyse in de tweede stap heeft tot doel te bepalen of het indekken tegen renterisico's wel waarde creëert voor de onderneming. Wegen de kosten van het opzetten van een derivatenprogramma wel op tegen de verwachte opbrengsten?
Macrae: "Uiteindelijk bepaal je hier wat de gevoeligheid is van het bedrijfsresultaat voor rentebewegingen. Daaruit is dan eenvoudig af te leiden of kosten voor het mitigeren van dat renterisico wel de moeite waard zijn."

Daartoe moet dan ten eerste de exposure van de verschillende balansposten voor rentebewegingen gemeten worden. Ten tweede moet precies worden bepaald om wélke rentetarieven het gaat: driemaands Euribor? zesmaands LIBOR? Macrae: "De verschillende tarieven verdienen elk aparte aandacht. Scheer ze niet over één kam!"
Vervolgens moet van deze tarieven de verwachte volatiliteit worden ingeschat, en daarna de gevoeligheid van de rentes die de onderneming betaalt of ontvangt voor die volatiliteit. Tot slot van deze impactanalyse kan dan worden bepaald wat de waarde is van risicomanagement voor de onderneming.

Alternatieven

De scenario-analyse, die in Macrae's model de derde stap vormt, moet bepalen op welke manieren de renterisico's kunnen worden beheerst. "Waarbij dus met name aandacht uitgaat naar de vraag of er niet andere, meer structurelere methodes zijn om risico's te mitigeren dan het gebruik van derivaten."

'Als het mogelijk is oplopende rentekosten meteen te verrekenen in de prijzen, is dat structureel een goede oplossing.'

Die alternatieven vallen veelal in twee blokken uiteen. Om te beginnen is het de vraag of het risico misschien kan worden doorgeschoven naar derden, bijvoorbeeld klanten of leveranciers.

Macrae: "Als het mogelijk is oplopende rentekosten meteen te verrekenen in de prijzen, is dat structureel een goede oplossing. Dat komt immers min of meer overeen met inflatiecorrectie. Denk aan woningcorporaties die huurprijzen met de inflatie verhogen."
Met leveranciers zijn wellicht contractuele afspraken te maken rond het verwerken van renteverhogingen in de prijzen.

Een ander alternatief is het intern 'tegen elkaar wegstrepen' van renterisico's, door bezittingen met een renteopbrengst te matchen met rentedragende verplichtingen. Ook daarvoor kunnen in deze derde stap scenario's worden opgesteld.

Exoten

Tot slot komen hier uiteraard ook de derivatenscenario's aan de orde. Bepaal exact wat de gewenste horizon moet zijn van deze instrumenten in relatie tot de onderliggende lening, zo raadt Macrae aan, en welk percentage van de totale exposure moet worden afgedekt. Breng ook in kaart wat de verschillende soorten derivaten mogelijk kunnen bijdragen aan de oplossing van het probleem, zowel de rechttoe-rechtaan-categorieën dus, als de exoten.

Zit al dat werk erop, dan is de vierde stap "min of meer een invuloefening", zegt Macrae. "Maak een overzicht van de mogelijke oplossingen voor het in de eerste stap geformuleerde risicoprobleem. Dat kan in een matrix: op de ene as de vragen, op de andere as de oplossingen, in de cellen de effectiviteit van de oplossing." De selectie van de beste oplossingen en de formulering van het antwoord op de genoemde risicovragen sluiten het proces af.

Doe-het-zelf

"Het is allemaal geen rocket science", zo relativeert Macrae zijn eigen werk. "maar een analysemethodiek in deze alomvattende vorm bestond nog niet op dit terrein. En de bruikbaarheid ervan is inmiddels bewezen, zowel door ondernemers als bankiers."

'Het is allemaal geen rocket science.'

Het boek kan tot op zekere hoogte worden gebruikt als 'doe-het-zelf-gids', ook al past daar een waarschuwing bij. "Om van een recept in een kookboek een goede maaltijd te maken, moet je wel kunnen koken. Een goede kok kan er zelfs een uitstekende maaltijd van maken. Zo is het ook met de beschrijving die ik geef van dit model: de professional kan daarmee een uitstekend strategisch renterisicomanagement opbouwen."

* Het eerste deel van Mastering Interest Rate Strategy is gratis digitaal te ontvangen via www.victormacrae.com.