Tekst: Joost van Buuren en Chris Knoops

Toon doet er toe

Hoe belangrijk is de keuze van woorden betreffende kleuring en intonatie van gerapporteerde resultaten door bestuurders? Onderzoekers hebben beoordeeld of het gebruik van woorden met een bepaalde intonatie en kleuring in het kader van toekomstige financiële prestaties van de organisatie ook informatiewaarde bevat voor investeerders. De onderzoekers hebben daartoe de woorden met bepaalde intonatie en kleuring geïdentificeerd en de (on)gelijkmatige spreiding van deze woorden in de vrijwillige toelichting door de bestuurder vastgelegd. Op grond van de resultaten stellen de onderzoekers dat bestuurders woorden met een bepaalde intonatie en kleuring systematisch gebruiken om percepties van investeerders te beïnvloeden en dat besluitvorming van investeerders hierdoor daadwerkelijk beïnvloed lijkt te worden.

• Allee, K.D., Deangelis, M.D. (2015). The structure of voluntary disclosure narratives: Evidence from tone dispersion. Journal of Accounting Research, 53(2), 241-274

Kwaliteitsindicatoren interne accountantsfunctie

De interne accountantsfunctie (IAF) is veel minder gereguleerd dan de externe accountantsfunctie, terwijl regelgevers de IAF beschouwen als belangrijke bron van informatie voor audit committees. In dit onderzoek zijn kwaliteitsindicatoren ontwikkeld voor de IAF. De resultaten suggereren dat indien een IAF van hogere kwaliteit is, er een lagere kans is op misdragingen door het topmanagement.

• Ege, M.S. (2015). Does internal audit function quality deter management misconduct? The Accounting Review, 90(2), 495-527

Afwijkend denken

Het goed uitvoeren van analytical procedures (bijvoorbeeld cijferbeoordelingen) is niet eenvoudig voor assistent-accountants en met name het genereren van betrouwbare verklaringen voor ongewone situaties blijkt lastig in de praktijk. Om deze reden is onderzoek gedaan of het analyseproces kan worden verbeterd. De onderzoekers stellen dat indien er divergent wordt geredeneerd (out-of-the-box-denken) door assistenten, hierdoor de kwaliteit van de verklaringen wordt verhoogd. De beste resultaten zijn echter geobserveerd als er eerst divergent wordt geredeneerd door assistenten en daarna convergent, waarbij de onwaarschijnlijke verklaringen worden verwijderd.

• Rosman, A.J. (2015). Training auditors to perform analytical procedures using metacognitive skills. The Accounting Review, 90(1), 351-369

Big data, data-analyse in de accountantscontrole

Het oktobernummer van het Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie staat in het teken van ontwikkelingen in de toepassing van data-analyse voor de accountantscontrole.

In de inleiding op dit themanummer constateren Peter Eimers en Niels van Nieuw Amerongen dat er door data-analyse "aan de uitgangspunten van een controle weliswaar niets is veranderd, maar dat de uitvoering anders en sterker wordt door data-analyse: meer kennis van het verdienmodel van de cliënt, meer grip op de interne beheersing op transactieniveau, en daarmee betere grip op de continuïteit van de interne beheersing, en een steviger samenhang in het verzamelde controlebewijs. (…). Met data-analyse kan de accountant laten zien dat zij (hij) een echt professioneel-kritisch oordeel vormt over de getrouwheid van de jaarrekening".

Wat betekenen de ontwikkelingen op het gebied van data-analyse voor de accountantscontrole? In vijf artikelen worden verschillende invalshoeken belicht.
Bij toepassing van nieuwe generatie data-analysetools is het gedachtegoed van typologie en waardenkringloop van belang omdat daardoor inzicht in bedrijfsprocessen wordt vergroot en de controleaanpak richting kan worden gegeven, aldus Peter Eimers en Oscar van Leeuwen. Toepassing van data-analyse op basis van nieuwe technologische ontwikkelingen draagt bij aan de effectiviteit, efficiency en relevantie van de accountantscontrole.

Wim van der Aalst en Angelique Koopman gaan in op process mining, een vernieuwing in data-analyse op transactieniveau die een nieuwe blik op gegevensverwerkende processen laat zien. Process mining gaat over het analyseren van event-data (gegevens over gebeurtenissen) in de context van processen. Met gebruikmaking van visualisatietechnieken zijn we in staat om patronen in data zichtbaar te maken die voor het menselijke brein niet zonder meer te onderscheiden zijn.
De auteurs positioneren process mining als verbindende schakel tussen op (proces) model-gebaseerde analyse en op data-gebaseerde analyse. Dit artikel beschrijft twee basisvormen van process mining: process discovery en conformance/compliance checking.

Voor accountants kan process mining een waardevol hulpmiddel zijn om inzicht in processen te krijgen, ofwel understanding the business, bij het uitvoeren van risicoanalyse en bij het maken van keuzes in de controleaanpak. Voor audit-doeleinden is het belangrijk afwijkingen tussen een normatief procesmodel en de werkelijkheid vast te stellen. Afwijkingen kunnen snel opgespoord worden en er kan een diagnose worden uitgevoerd om te achterhalen wanneer en waarom die afwijkingen plaatsgevonden hebben. Vanuit het perspectief van de audit sluit dit aan bij de werkzaamheden voor het evalueren van de interne beheersing of het uitvoeren van gegevensgerichte werkzaamheden.

Hans Verkruijsse stelt dat de huidige concepten van monitoring niet zijn ingesteld op technologische ontwikkelingen, zoals de sterke toename van elektronische data, van de rekencapaciteit van computers en van datacommunicatiemogelijkheden. In dit artikel wordt ingegaan op drie nieuwe concepten die samen een oplossing kunnen bieden: continuous monitoring, continuous internal auditing en continuous data level assurance. De concepten worden aan de hand van een framework toegelicht.

Wilbert Snoei en Niels van Nieuw Amerongen gaan in op toepassing van (big) data-analyse in de mkb-jaarrekeningcontrole. De mkb-accountant kan bij de accountantscontrole van kleinere, minder complexe controleomgevingen gebruik maken van (big) data-analyse. Hierbij moet creatief op zoek worden gegaan naar geschikte benchmarks en alternatieve informatiebronnen om een (zoveel mogelijk) directe link naar relevante beweringen in de jaarrekening te construeren. In het kader van de business risk audit-controlebenadering (BRA) beoordeelt de mkb-accountant het verdienmodel dat de ondernemingsleiding hanteert, de kwaliteit van de interne beheersing, en de beschikbaarheid van passende benchmarks. Een professioneel-kritische instelling van de accountant is onontbeerlijk om de betrouwbaarheid van de data toereikend te beoordelen en te documenteren.

Monique van Dijken-Eeuwijk sluit af met een bijdrage over data privacy. Alleen wanneer er vertrouwen is in de maatschappij in de wijze waarop data wordt gebruikt door ondernemingen, in wat zij 'beloven' ten aanzien van privacy, is het mogelijk om de potentie van big data en de ontsluiting daarvan door data analytics volledig uit te nutten en waarde te creëren; om shared value te creëren.

• Eimers, P.W.A., & Nieuw Amerongen, C.M. van (2015). Ontwikkelingen in de toepassing van data-analyse voor de accountantscontrole. Niets nieuws onder de zon?;
• Eimers, P.W.A., & Leeuwen, O.C. van (2015). De typologie als basis voor een effectieve en efficiënte data-analyse;
• Aalst, W.M.P. van der, & Koopman, A.J.M. (2015). Process mining: data analytics voor de accountant die wil weten hoe het nu echt zit;
• Verkruijsse, J.P.J. (2015). Met continuous monitoring naar continuous data level assurance; de volgende stap in interne beheersing;
• Snoei, W.G., & Nieuw Amerongen, C.M. van (2015).  Toepassing van (big) data-analyse in de MKB-jaarrekeningcontrole in een relatief eenvoudige omgeving;
• Dijken-Eeuwijk, M.G.M. van (2015). Big data, data analytics en privacy: Het creëren van 'shared value'. 'With maturity of trust comes greater value'.

Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie, 89(10), 346-395

Big data en auditing

In Accounting Horizons zijn acht korte artikelen gepubliceerd over de rol van big data in accounting en auditing. Eén van die artikelen, van Yoon, Hoogduin en Zhang gaat over de mogelijkheden en beperkingen van big data als aanvullend bewijs in de controle. Een ander artikel gaat over het gebruik van gestructureerde big data, zoals uit ERP-systemen en minder gestructureerde data voor de accountancypraktijk.

• Yoon, K., Hoogduin, L., & Zhang, L. (2015). Big data as complementary audit evidence. Accounting Horizons, 29(2), 431-438.
• Warren, Jr., J.D.; Moffitt, K.C., & Byrnes, P. (2015). How big data will change accounting. Accounting Horizons, 29(2), 397-407