Emeritus hoogleraar en registeraccountant Harm van Nimwegen keek vooruit - of beter: terug, vanuit 2020 - naar de ontwikkeling van het vakgebied administratieve organisatie. Wat herkennen we nu van dat door hem geschetste beeld?

De discipline administratieve organisatie bevond zich aan het eind van de twintigste eeuw in roerig vaarwater en werd langzamerhand mede een domein voor andere deskundigen, zoals controllers en automatiseerders.

Maar daardoor raakte de klassieke invalshoek van de accountant - de betrouwbaarheid van gegevens en informatie - op de achtergrond, constateert Van Nimwegen: "Ook al door de steeds korter wordende opleiding van accountants en de snelle opkomst van informatie- en kennistechnologie."

"Alle combinaties met andere organisaties waren blijkbaar mogelijk, maar anders dan in onze tijd, waarin het individu centraal staat als eenheid van voortbrenging van toegevoegde waarde, oriënteerde men zich nog vooral op het anders inrichten en herschikken van onderdelen van organisaties. Onderdelen werden uitbesteed, onderdelen werden met externe partijen gecombineerd, systemen werden geïntegreerd, functies werden anders ingericht."

Maar de plattere organisaties bleven semi-klassiek ingericht. Dat botste met de definitieve doorbraak van informatietechnologie, die de individuele werker in beeld bracht. Uitbesteding nam een enorme vlucht.

"En vooral het individu (dus niet het organisatieonderdeel), op een plek op of buiten deze aarde, waar een lage kostprijs kon worden aangeboden, kon klussen overnemen. Klussen, dus geen taken."

Deze veranderingen - decentralisatie, uitbesteding, externe integratie, netwerken - vormden ook een probleem voor het bepalen van het object van de accountantscontrole.

"Voor de accountantscontrole betekende dit vooral, dat de ‘stukken van de legpuzzel' telkens bij elkaar moesten worden gezocht, dat de stukken soms niet pasten (...), dat stukken van andere puzzelaars moesten worden geleend en dat er soms gewoon stukken onderweg waren van de een naar de ander."

De incidenten en fraudes tussen 2002 en 2006 kwamen dan ook niet echt onverwacht: informatiesystemen gaven vaak de fysieke werkelijkheid niet meer weer. Dit kwam "wellicht het scherpst en meest navrant in het najaar van 2003 in beeld als gevolg van de werkzaamheden van de parlementaire Commissie Primaire Vastleggingen (de CPV)", die concludeerde dat er een keten was ontstaan "van vastleggingen, die weer zijn afgeleid van andere vastleggingen etc. (de zogenaamde ‘Droste-keten'), maar de primaire vastlegging, die aan de hoogste eisen van betrouwbaarheid zou moeten voldoen, bleek onvindbaar te zijn!".

Dat had geleid tot een "fraude in de sfeer van financiële verstrekkingen aan personen, die haar weerga niet kende" en tot misbruik van wetgeving en regelingen. Dat kwam vooral "doordat de grondslagen van administratieve organisatie en interne controle nauwelijks meer werden toegepast en informatiesystemen oncontroleerbaar werden. De audit-trail bleek een 'loop' te zijn geworden (...)."

Toch duurde het nog tot 2012 voordat nieuwe wetgeving werd ingevoerd. Die scherpte het denken over betrouwbaarheid en interne controle hernieuwd aan. Van Nimwegen spreekt van "een markering" in het denken over het accountantsberoep :

"Slechts de besten zijn in staat systemen - hoe complex dan ook - te beoordelen om de mens in de maatschappij ‘op orde' te brengen en te houden."

"En verheugend was ook, dat de wettelijke opleiding voor de accountant weer op het vereiste niveau werd gebracht."