En al even serieuze onderwerpen ter bespreking. Plaats van handeling: het Kurhaus in Scheveningen.

Met een vriendelijk welkomstwoord van voorzitter H.C. Treffers voor de minister van Financiën Jelle Zijlstra en vertegenwoordigers van alle ministeries, de Hoge Raad, de Sociaal-Economische Raad, de vertegenwoordigers van buitenlandse instituten, de... Alleen het opsommen van de gasten beslaat al tweeënhalve pagina's in het verslag van de dag.

Ziehier het decor van de Accountantsdag een halve eeuw geleden, op 30 september 1961. Georganiseerd door het Nederlands (de ch was inmiddels uit de naam verwijderd) Instituut van Accountants, de grootste voorloper van het NIVRA.

Geen debatten over de kritiek op het accountantsberoep, de meerwaarde van de accountant, het Plan van Aanpak, deelsessies over ethiek en tot slot een Groot Poortwachtersdebat, maar, zoals al jaren gebruikelijk, twee doorwrochte preadviezen, toegelicht door de auteurs en vervolgens op wellevende wijze bediscussieerd door zeer geleerde heren.

In 1961 handelde die preadviezen over 'Structurele veranderingen in de internationale monetaire betrekkingen' en 'De administratieve automatisering als fase in de ontwikkeling van de administratieve organisatie'. Het beroep bevond zich duidelijk in rustiger vaarwater dan op dit moment.

De aandacht in de ochtendsessie voor een onderwerp 'van meer algemeen economische betekenis', was volgens Treffers een goede traditie.

"Afgezien van het feit, dat verandering van monetaire verhoudingen rechtstreeks invloed heeft op belangrijke takken van ons bedrijfsleven is het tevens zo, dat men de verschijnselen binnen bedrijfshuishoudingen slechts goed kan begrijpen en overzien, indien men ze plaatst tegen de achtergrond van algemeen economische verschijnselen. Het accountantsberoep is zich ervan bewust, dat het voor een goede vervulling van zijn functie in zijn verschillende facetten noodzakelijk is aan deze problemen aandacht te schenken."

Het middagprogramma was zoals gebruikelijk wat meer toegespitst op de dagelijkse werkzaamheden van de accountant, in dit geval de voortschrijdende automatisering bij bedrijven en de gevolgen daarvan voor de administratieve organisatie en interne controle. Auteur prof. A.B. Frielink, pionier op het gebied van automatisering in Nederland, gaat eerst in op het aantal computers dat in Europese landen is geplaatst en in bestelling is.

Nederland bevond zich wat betreft automatiseringsgraad in de Europese middenmoot. Twee landen staken met kop en schouders boven de rest uit: Zwitserland en Zweden. Om over de Verenigde Staten nog maar te zwijgen. Die had Frielink maar niet in de grafieken opgenomen. "Dat heb ik echt een beetje gedaan om het niet te ontmoedigend te maken."

En over welke aantallen hebben we het dan?

"Per 31 december 1960 was het totale aantal computers geïnstalleerd in West-Europa 870, waarvan in Nederland veertig (4,6 procent). Het aantal in bestelling zijnde computers in West-Europa bedroeg 1.414, waarvan in Nederland 51 (3,88 procent)."

In de Verenigde Staten waren er 12.400 computers geïnstalleerd en 7.800 in bestelling, inderdaad getallen van een heel andere orde.

De middenmoot-positie van ons land verontrustte Frielink. Duitsland bijvoorbeeld was zijn achterstand versneld aan het inlopen. Ongerustheid was dan ook, naast zijn belangstelling voor het onderwerp, de reden om zijn inleiding aan dit onderwerp te wijden.

"Ongerustheid in het bijzonder dat het Nederlandse bedrijfsleven zich minder inspant om van de nieuwe technieken gebruik te maken dan wenselijk is. Te snel zijn onze bedrijfsleiders geneigd te veronderstellen, dat het gebruik van automatiseringsapparatuur voor hun bedrijven in de administratieve sector niet van toepassing is en te gemakkelijk zijn ook de administrateurs geneigd te veronderstellen, dat die automatisering aan hun deur nu juist wel zal voorbijgaan."

Niet alleen grote bedrijven, maar ook het mkb diende zich, om de boot niet te missen, op zijn minst te verdiepen in automatisering. Maar Frielink gaf daarbij wel een waarschuwing.

"Het heeft geen zin te trachten automatiseringsapparatuur te gebruiken als prikkel voor een betere bedrijfsvoering. De mentaliteit in het bedrijf, in het bijzonder die van de hoogste leiding, moet op bedrijfseconomische gronden rijp zijn voor een intensief gebruik van informatie, verkregen door informatieverwerking, ten behoeve van de voorbereiding van besluiten en ten behoeve van de uitvoering van genomen besluiten met inbegrip van de controle daarop. Waar deze mentaliteit ontbreekt, is automatisering vrijwel zeker tot mislukking gedoemd."

En de accountant? Frielink meent dat "de grondslagen van de administratieve organisatie en in het bijzonder de conceptie van interne controle zo noodzakelijk zijn, ook voor de automatisering, dat de accountants zeer sterk bij de toepassing van de automatisering betrokken moeten worden".

De behandelde thema's en het taalgebruik doen nu misschien wat archaïsch aan. Toch, als we 'veranderingen in de internationale monetaire betrekkingen' vervangen door 'schuldencrisis' en 'administratieve automatisering' door 'cloud computing'...