Opinie 29 mei 2017

Voorzichtigheid geeft nieuw elan!

Accountants hebben de ambitie om in 2030 nog steeds een relevant beroep uit te oefenen. Kan dat worden bereikt? Zeker weten, maar alleen als het uitgangspunt is dat controle gaat om 'recht doen aan belangen van mensen'. Deel twee van de reeks over deugden voor accountants.

Waar de accountant door de deugd 'rechtvaardigheid' wordt aangespoord zorgvuldig vast te stellen wat voor belanghebbenden nodig is te controleren (het wat), motiveert de deugd 'voorzichtigheid' de accountant om dit zo goed mogelijk uit te voeren (het hoe). Net zoals andere deugden is de deugd 'voorzichtigheid' een dynamisch begrip, gericht op verstandig, vindingrijk, vooruitziend en behoedzaam handelen. De deugd voorzichtigheid motiveert tot een voortdurend streven om het beter te doen: meer rechtvaardig handelen, meer moed tonen, meer zelfbeheersing en … een voortdurend streven naar hogere controlekwaliteit. Zoals op de onderdelen van betere bewijsvoering, effectievere controles en betere communicatie!

Het continu streven naar betere bewijsvoering wil zeggen dat de accountant zich inzet om steeds overtuigender en harder bewijs te verzamelen om beweringen in de jaarrekening te valideren. Maar wat is toereikend bewijs? Het antwoord is dat deze 'toereikendheid' gebaseerd is op een sociale conventie die deels beschreven is (bijvoorbeeld in controlestandaarden) en deels onbeschreven is. Voldoet de huidige norm? Dat is maar de vraag. Die huidige norm gaat immers uit van een positivistische controlebenadering: de accountant zoekt naar bevestiging dat de beweringen in de jaarrekening juist zijn.

Een andere aanpak is die van de falsificatie, dat wil zeggen: de accountant gaat proberen te bewijzen dat één of meer kritische beweringen onjuist zijn. De deugd voorzichtigheid dringt er bij de accountant op aan om meer behoedzaam en diepgaand te controleren, dus meer richting falsificatie. De fraudeschandalen in de afgelopen decennia hebben immers laten zien dat de positivistische benadering op essentiële onderdelen, zoals schattingen en continuïteitsbepalingen, te kort heeft geschoten.

Het tweede onderdeel is dat de accountant er voortdurend naar streeft de effectiviteit van de controleaanpak te verhogen. Opvallend is dat het wetenschappelijk valideren van controlemethodieken nog nauwelijks gebeurd. Denk hierbij aan het valideren van de effectiviteit van het audit risk model, control testing en gegevensgerichte werkzaamheden, waaronder data-analyse. Hierin wijkt de accountantsberoepsgroep echt af van bijvoorbeeld de medische en farmaceutische beroepen, waar wetenschappelijk onderzoek onderdeel van de business is en promoveren de norm voor leidinggevenden. Redenerend vanuit de deugd 'voorzichtigheid' moet dit tij gekeerd worden, enerzijds door de kantoren met het oprichten van R&D-afdelingen en met het stimuleren van toekomstige leiders om te promoveren. Anderzijds kunnen universiteiten en hogescholen bijdragen, door accountancy studenten te laten afstuderen op deze onderwerpen. Wat zou het gaaf zijn als we periodiek een symposium kunnen organiseren met de nieuwste ontwikkelingen en wetenschappelijke validatie van de controlemethodologie! Dat geeft nog eens positieve energie!

Het derde onderdeel is dat de accountant zich voortdurend inzet om de kwaliteit van de communicatie te verbeteren, zodat het vertrouwen groeit bij belanghebbenden van de controle en de verwachtingskloof steeds verder gedicht wordt.

Al met al inspireert het denken vanuit de deugd 'voorzichtigheid' tot actie en innovatie en geeft daarmee nieuw elan aan het accountantsberoep!