Geert Dekker

Een kleine drie jaar na het verschijnen van het rapport In het publiek belang, waarin de accountancysector zelf  53 kwaliteitsverhogende maatregelen voorstelt, zegt toezichthouder AFM dat de kwaliteit van wettelijke controles nog steeds te vaak onvoldoende is. In een gecombineerd onderzoek naar zowel de invoering van die 53 maatregelen als de kwaliteit van wettelijke controles over de boekjaren 2014 en 2015 door oob-accountantsorganisaties wordt geconcludeerd dat "de beloofde veranderingen te langzaam tot stand komen".

Volgens Everts heeft de sector ‘een joekel van een probleem’ en is ‘het stadium van vrijblijvendheid’ nu echt gepasseerd.

Volgens Everts heeft de sector "een joekel van een probleem" en is "het stadium van vrijblijvendheid" nu echt gepasseerd. Boetes naar aanleiding van de bevindingen in het onderzoek worden "niet uitgesloten". Ook de mogelijkheid kantoren hun oob-vergunning te ontnemen wordt aangestipt, ook al zal dat niet gebeuren op grond van de huidige bevindingen, zo wordt daar nadrukkelijk aan toegevoegd.

Dat de sector faalt wil Everts echter niet zeggen. Hij wijst op de lichtpuntjes: drie van de vier big four-kantoren voldoen op veel punten wel aan de verwachtingen met betrekking tot het invoeren van verbeteringsmaatregelen. Met name Deloitte kreeg een pluim. Dat kantoor heeft intern een toetsingssysteem ingericht dat vergelijkbaar is met hoe de toezichthouder het zelf aanpakt, zegt Everts. Ook in cultuurverandering en voorbeeldgedrag hebben Deloitte, PwC en KPMG grote stappen gezet. Maar dat heeft niet kunnen voorkomen dat grofweg de helft van de door de AFM getoetste audits van die kantoren een onvoldoende kreeg.

Belofte

Een relatie tussen de verbeteringsmaatregelen en de kwaliteit van audits kan dus niet worden gelegd. Dat het om 'oude' audits gaat, over 2014 en 2015, waarin de resultaten van verbeteringsmaatregelen nog niet tot uiting zouden kunnen komen, is geen argument, aldus Everts. "Toen wij in 2014 een onderzoek publiceerden met vergelijkbare resultaten over controles uit 2011 en 2012 werd dat ook gesteld. En er werd tegelijkertijd gezegd dat de kwaliteit in 2014 'inmiddels op orde' was. Welnu, dat hebben we nu kunnen testen en die belofte blijkt niet te zijn waargemaakt."

‘De motivatie om te veranderen is er wel, maar papier is geduldig.’

Gevraagd naar de oorzaken daarvan wijst Everts op onderschatting. "Het is niet meteen onwil, in ieder geval. Bijvoorbeeld in het geval van EY heeft men niet goed ingeschat hoeveel energie het kost dit soort maatregelen te implementeren." En dat geldt min of meer voor de hele sector. "De motivatie om te veranderen is er wel, maar papier is geduldig."

Lastig

De tekortkomingen in de getoetste controles worden door de betreffende kantoren erkend. Everts: "Er is dus geen sprake van dat we diepgaande meningsverschillen hebben over de normen waaraan een wettelijke controle moet voldoen. We constateren wel dat het systeem van interne kwaliteitsbewaking niet functioneert." Van de 19 audits die een 'onvoldoende' kregen waren er maar liefst 16 onderworpen aan een (interne) Opdrachtgerichte Kwaliteitsbeoordeling (OKB), terwijl een zestal ook achteraf nog eens intern was getoetst. Everts zei het wel "lastig" te vinden, als kantoren vervolgens aanvoeren dat er 'niks mis is' met de jaarrekeningen waarop de door de AFM als onvoldoende getoetste audits betrekking hebben. En dat de goedkeurende verklaring dus niet onterecht was. Het ligt toch even anders, aldus Everts. "Als een verklaring onvoldoende onderbouwd is, kan hij niet worden afgegeven."

De effectiviteit van de verbetermaatregelen staat vooralsnog niet ter discussie, aldus de AFM. Maar dat zou kunnen veranderen. Op de vraag of het huidige pakket maatregelen voldoende is om de kwaliteit van de controles op het gewenste niveau te krijgen, antwoordt Everts: "Een zekerheid is het natuurlijk niet. Als iemand een recept heeft, dan ontvang ik het graag."

Verdienmodel

Blijven bij een volgende cyclus de resultaten weer uit, dan is dat wellicht aanleiding andere maatregelen te overwegen. "Die zullen dan bijvoorbeeld betrekking hebben op het verdienmodel", aldus Everts. In het onderzoek wordt daar ook nu al aandacht aan geschonken. Op diverse plaatsen wordt gerefereerd aan de 'prikkels' die uitgaan van de omstandigheid dat de accountant wordt betaald door de organisatie waarvan hij de jaarrekening controleert. Maar, zo stelt Everts, "we hebben er begrip voor dat de sector deze uitdaging momenteel aanpakt vanuit het huidige verdienmodel. En als de urgentie er echt zou zijn, kan dat volgens ons ook succesvol zijn."

‘We gaan op dit moment geen nieuwe aanbevelingen doen voor aanvullende wet- en regelgeving.’

De AFM zelf gaat de komende tijd geen extra middelen inzetten om die urgentie te verhogen. "We houden de druk erop, maar we gaan op dit moment geen nieuwe aanbevelingen doen voor aanvullende wet- en regelgeving." In kritiek op de aanpak van de AFM herkent Everts zich niet. "De één zegt dat we te rustig zijn, de ander dat we te agressief zijn. In onze ogen doen we er alles aan, maar uiteindelijk is het de sector zelf die de kwaliteit van de controles moet verbeteren. Dat kunnen wij niet voor hen doen." Dat de aanpak van de AFM wel degelijk succesvol is, leidt Everts onder meer af uit het feit dat de accountancysector in Nederland zelf het initiatief heeft genomen tot verbeteringsmaatregelen. "Internationaal is daar in ieder geval bewondering voor."